Cmentarzysko przedlokacyjne na Rynku Głównym w Krakowie

Plac Mariacki – plac w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto, na Starym Mieście sąsiadujący z Rynkiem Głównym. Pośrodku placu stoi kościół Mariacki. Plac powstał po roku 1802 na miejscu zlikwidowanego cmentarza parafialnego przy kościele Mariackim. Obszar dawnej nekropolii jest obecnie wyłożony białą kostką. W południowej części placu znajduje się fontanna – pomnik żaka. Zaprojektowana została przez Jan Budziło, a figurę (powiększoną replikę jednej z rzeźb proroków z obramienia szafy środkowej ołtarza Wita Stwosza) wykonał Franciszek Kalfas. Jest to dar rzemieślników krakowskich dla miasta wykonany w 1958 roku.

Cmentarz Mariacki – dawny przykościelny cmentarz wokół kościoła Mariackiego w Krakowie na Starym Mieście. Został założony w 1222 r. w tym samym czasie co kościół. Pierwszy raz został wspomniany w źródłach w 1313. W 1338 r. z fundacji Mikołaja Wierzynka powstała kaplica cmentarna św. Barbary, w latach 1394–1399 po jej wyburzeniu zbudowano kościół św. Barbary. W końcu XV wieku wzniesiono przy niej cmentarną kaplicę Ogrojcową z plastycznym wyobrażeniem Chrystusa w Ogrojcu i z wiecznie płonącą lampą, ufundowaną przez ród Szwarców. Nekropolia obwiedziona była wysokim murem z pięcioma bramami. Główna brama cmentarza znajdowała się na wprost wejścia do kościoła. W zwieńczeniu bramy znajdowała się figura Matki Bożej Łaskawej. W 1771 rzeźbę ufundowała matka konfederata, żołnierza M. Sokołowskiego, który miał być pochowany w zbiorowym grobie na cmentarzu, uznany za zmarłego wydostał się z mogiły. Na terenie cmentarza odbywali karę kuny drobni przestępcy, jawnogrzesznice, opilcy i bluźniercy. Kuna była umieszczona przy wychodzących na cmentarz drzwiach kościoła Mariackiego (zachowana). W kościelnej kruchcie znajdowała się również niewielka cela więzienna, której zakratowane okienko wychodziło na cmentarz. Miało to wywołać skruchę u przebywających w niej więźniów skazanych za niewielkie wykroczenia. Na terenie cmentarza wznosiła się też latarnia umarłych, czyli kolumna, na szczycie której w nocy płonęło światło. Cmentarz zlikwidowano w 1796 r. ze względu na biskupi zakaz grzebania zmarłych w obrębie murów z 1795 r. oraz w wyniku wprowadzenia w 1797 r. przez cesarza Austrii Józefa II nowych przepisów sanitarnych zakazujących urządzania cmentarzy i pochówków w granicach miast. Zburzono mur, splantowano teren. Późnobarokową figurę Marii z bramy cmentarnej przeniesiono przed kościół oo. kapucynów i osadzono na kolumnie. U zbiegu ulic Podwale i Kapucyńskiej stała do 1941 gdy przeniesiono ją w obecne miejsce na Planty, u wylotu ul. Jagiellońskiej. W 1822 ekshumowano szczątki pochowanych i przeniesiono na cmentarz Rakowicki. Na miejscu cmentarza urządzono plac nazwany oficjalnie w 1858, początkowo placem Panny Marii a potem Mariackim. Na murach kościoła Mariackiego zachowało się wiele epitafiów a przy wejściu do prezbiterium grobowiec Jacka Augustyna Łopackiego. Granice dawnej nekropolii wokół kościoła są oznaczone obecnie ciemną kostką brukową.

Dom Pod Ogrojcem – zabytkowa kamienica znajdująca się w Krakowie, w dzielnicy I przy placu Mariackim 8, na Starym Mieście.

Dom Księży Mansjonarzy (Dom Parafialny im. Ks. Infułata Ferdynanda Machaya) – zabytkowa kamienica znajdująca się w Krakowie, w dzielnicy I przy placu Mariackim 7, na Starym Mieście.

Dom Mansjonarzy – zabytkowa kamienica znajdująca się w Krakowie, w dzielnicy I przy ulicy Siennej 6, na Starym Mieście. Kamienica została wzniesiona w XIV wieku. Posiadała oficynę, wychodzącą na cmentarz przy Kościele Mariackim, która w późniejszym czasie została przebudowana na samodzielny budynek – Kamienicę nr 7 przy placu Mariackim. 5 kwietnia 1966 kamienica została wpisana do rejestru zabytków wraz z Kamienicą nr 7 przy placu Mariackim, która była kiedyś jej oficyną. Pomimo iż obecnie są to administracyjnie dwa budynki, w rejestrze nadal widnieją pod jednym wpisem. Kamienica znajduje się także w gminnej ewidencji zabytków.

Kamienica przy ulicy Siennej 4 – zabytkowa kamienica znajdująca się w Krakowie, w dzielnicy I przy ulicy Siennej, na Starym Mieście. Kamienica została wzniesiona w XIV wieku. Posiadała oficynę, wychodzącą na cmentarz przy Kościele Mariackim, która w późniejszym czasie została przebudowana na samodzielny budynek – Dom Pod Ogrojcem. Od połowy XVIII wieku do początków XIX wieku, wraz z Kamienicą Czyncielów i Kamienicą Bidermanowską wchodziła w skład tzw. Barszczowego, czyli zespołu kamienic należącego do rodziny Bartschów. 26 marca 1968 kamienica została wpisana do rejestru zabytków. Znajduje się także w gminnej ewidencji zabytków.

Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zwany także bazyliką Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, bazyliką Mariacką lub kościołem Mariackim – zabytkowy, rzymskokatolicki kościół parafialny, znajdujący się w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto, na Starym Mieście, na placu Mariackim, przy północno-wschodnim narożniku Rynku Głównego. Od 1962 roku posiada tytuł bazyliki mniejszej. Świątynia jest gotycką, trójnawową, orientowaną bazyliką.

Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie – parafia rzymskokatolicka należąca do dekanatu Kraków-Centrum archidiecezji krakowskiej przy Placu Mariackim.

Kamienica Czyncielów (Kamienica Czynciela, Czyncielówka) – kamienica znajdująca się w Krakowie, w dzielnicy I przy Rynku Głównym 4, na rogu z pl. Mariackim 9, na Starym Mieście. Na miejscu obecnej kamienicy stała starsza budowla zwana "Kamienicą Delpacowską", "Barszczowe" lub "Na Barszczowem". Pierwszy budynek wzniesiono po 1313 roku. W XV wieku powiększono go do rozmiarów typowej kamienicy krakowskiej. W XVI wieku lub na początku XVII przeprowadzoną modernizację, powstało wtedy drugie piętro oraz klatka schodowa. Na przełomie XV i XVI wieku kamienica stanowiła własność rodu Salomonów, w latach 1519–1540 należała do Stanisława Czipsera – bogatego kupca i kuśnierza, a następnie do jego spadkobierców. Od roku 1584 należała do rodziny Delpacych (Del Pace). Jeden z członków tej rodziny – Franciszek – prowadził tam księgarnię (druga i trzecia ćwierć XVII wieku). W roku 1683 kamienica przeszła na własność Kamila Gierardyniego – kupca korzennego, a w drugiej połowie XVIII wieku i pierwszej ćwierci XIX należała do rodu Bartschów (m.in. do Józefa Bartscha – prezydenta Krakowa). Od nazwiska rodu pochodzi nazwa Barszczowie, która odnosiła się do trzech kamienic będących własnością rodziny (poza nr 4 także nr 5 oraz dom przy ulicy Siennej 4). W połowie XVIII wieku budynek zmodernizowano i rozbudowano, dodano rokokowe dekoracje, a fasadę zwieńczono tympanonem przedstawiającym Trójcę Świętą. Mieściła się tam winiarnia, znana z dyskusji politycznych toczonych w czasach Sejmu Czteroletniego. W roku 1820 przeprowadzono klasycystyczną modernizację kamienicy. Trzy lata później budynek stał się własnością Wohlmanów, następnie Girtlerów, Warattich i Cymblerów. W pierwszej ćwierci XIX wieku mieściła się tam księgarnia Franciszka Kocha, od 1850 sklep galanteryjny Józefa Czynciela. W latach 1898–1901 w kamienicy wynajmował pokój Stanisław Wyspiański. Na przełomie 1900 i 1901 roku napisał tu Wesele. Informuje o tym tablica pamiątkowa na fasadzie budynku. Starą kamienicę wyburzono w roku 1906 a niektóre zabytkowe detale przeniesiono do muzeów (np. XVIII-wieczną kratę do Domu Jana Matejki). W latach 1907–1908 wzniesiono nowy budynek dla Celestyna Czynciela, według projektu Rajmunda Meusa (konstrukcja) i Ludwika Wojtyczki (elewacje). Utrzymana jest w stylu secesyjnym, fasady dekorowane są motywami ludowymi, jest też motyw kaduceusza – atrybutu Merkurego – boga handlu. W kamienicy tej mieścił się jeden z pierwszych nowoczesnych domów handlowych w Krakowie. Do 1939 roku na parterze znajdował się magazyn Bilewskich, a na pierwszym piętrze – salon konfekcji damskiej Leona Grabowskiego. W 2001 roku, podczas prac konserwatorskich przywrócono część dekoracji, która uległa zniszczeniu w latach 50. XX wieku. Aktualnie w kamienicy znajduje się, otwarta w 2008 roku, jedna z czterech w Polsce restauracji Hard Rock Cafe. 17 października 1984 kamienica została wpisana do rejestru zabytków. Znajduje się także w gminnej ewidencji zabytków.

Rektorat św. Wojciecha Biskupa i Męczennika w Krakowie – rektorat rzymskokatolicki należący do dekanatu Kraków-Centrum archidiecezji krakowskiej na Rynku Głównym.

Kamienica Bidermanowska (Lambachowska, Szembekowska, Barszczowe, Rodziny Rose) – zabytkowa kamienica znajdująca się w Krakowie, w dzielnicy I przy Rynku Głównym 5, na rogu z ulicą Sienną 2, na Starym Mieście. Pierwszy murowany dom powstał na tej posesji w połowie XIV wieku, była to rezydencja patrycjuszowska. W drugiej połowie XIV wieku dobudowano przedproże i pierwsze piętro. Pod koniec XV wieku i w pierwszej ćwierci XVI wieku dom należał do drukarza Jana Hallera – bogatego krakowskiego mieszczanina. W drugiej i trzeciej ćwierci XVI wieku był własnością alzackiej rodziny Lambachów (Lembochów)-Spiglerów. Od 1582 należała do Stanisława Szembeka – rajcy, który przebudował kamienicę (wzniesiono wówczas murowaną oficynę tylną, zmieniono układ parteru i zbudowano klatkę schodową z altaną, a także nową fasadę zwieńczoną podwójnym szczytem z manierystyczną dekoracją. W latach 1624–1643 kamienica stanowiła własność rajcy Jerzego Bidermana i jego spadkobierców. Później, od 1680 do Antoniego Lukiniego (Lucchiniego). Od 1719 roku była własnością rodziny Bartschów – właścicieli sąsiedniego domu nr 4. Od roku 1818 do lat 60. XIX wieku właścicielami byli Wysoccy (m.in. Tomasz Wysocki – prorektor Liceum św. Anny). W latach 1819–1820 przeprowadzono według projektu Szczepana Humberta klasycystyczną przebudowę: zmieniono dach i fasady. W roku 1898 przeprowadzono modernizację pod kierunkiem Beniamina Torbe dla Amalii Eibenschützowej. Fasada uzyskała wtedy styl eklektyczny, a pomieszczenia pierwszego piętra adaptowano na potrzeby domu handlowego. Na przełomie XIX i XX wieku w kamienicy mieściła się m.in. restauracja i sklep meblowy firmy Mendel Pamm. Obecna, secesyjna kamienica została zbudowana w latach 1912–1914 w oparciu o projekt Henryka Lamensdorfa dla Adolfa i Feigli Rose po całkowitym wyburzeniu starej zabudowy w roku 1907. Od 2002 roku, kiedy zakończył się generalny remont, w kamienicy mieścił się salon Empiku, który zamknięto w 2013 roku. Obecnie znajduje się tam butik hiszpańskiej firmy odzieżowej Zara. 23 maja 1990 kamienica została wpisana do rejestru zabytków. Znajduje się także w gminnej ewidencji zabytków.

Budynek Kurii Prowincji Polski Południowej Jezuitów (także Kolegium św. Barbary) – budynek znajdujący się w Krakowie, w dzielnicy I przy Małym Rynku 8, na rogu z ulicą Sienną 8a, na Starym Mieście.