Wieża Jordanka na Wawelu

Komnaty Królewskie na Wawelu – ekspozycja muzealna Zamku Królewskiego na Wawelu – Państwowych Zbiorów Sztuki, powstała z połączenia 3 sal parteru, tworzących mieszkanie wielkorządcy wawelskiego z komnatami 2 piętra zamku wawelskiego, które od czasów królewskich przeznaczone były do celów reprezentacyjnych. Pierwsza ekspozycja muzealna została stworzona w latach 30. XX wieku po odzyskaniu zamku z rąk austriackich w 1905 i koniecznych zabiegach konserwatorskich. Dzisiejszy wygląd wnętrz jest bliski pierwotnemu, dzięki udanej rekonstrukcji przeprowadzonej w okresie międzywojennym pod kierunkiem Adolfa Szyszko-Bohusza. W tym okresie zrekonstruowano stropy i część malowanych fryzów. Obecny układ zwiedzania wnętrz to koncepcja z 1995.

Zamek Królewski na Wawelu – zabytkowy zamek obronno-rezydencyjny w Krakowie, na wzgórzu Wawelskim. Ma w nim siedzibę instytucja Państwowe Zbiory Sztuki – Zamek Królewski na Wawelu, muzeum o powierzchni 7040 m² z 71 salami wystawowymi.

Ogrody Królewskie – trasa turystyczna na Wawelu otwarta w 2005 roku. Prace archeologiczne na tym terenie rozpoczęły się w latach 90. XX wieku. Archeolodzy z dokumentów i zachowanych inwentarzy zamkowych wiedzieli, że między wschodnim skrzydłem zamku a murem obronnym istniały od XVI wieku ogrody królewskie. Tworzenie ich zaczęło się prawdopodobnie po pożarze wschodniego skrzydła zamku w 1536 roku. Ogród stanowiły krzyżujące się chodniki z cegieł starannie ułożonych na zaprawie, a powstałe pomiędzy nimi kwatery wypełniane były czarną ziemią. W specjalnych dębowych skrzyniach hodowano lecznicze zioła i przyprawy. Poniżej ogrodu królowej Bony znajdował się ogród jej męża króla Zygmunta I Starego, który miał charakter wypoczynkowy. Znajdowała się na jego terenie altana zwana „Rajem”, a rachunki zamkowe wspominają o istnieniu winnicy i ptaszarni. W ogrodzie króla, w pobliżu gotyckiego muru obronnego odkryli archeolodzy świetnie zachowany kilkumetrowej długości odcinek „drogi królewskiej” ułożonej z cegły prowadzącej niegdyś do królewskiej łaźni. To dziś najstarsza ceglana renesansowa droga w Polsce. Ogrody królewskie, chociaż za czasów Wazów zaniedbywane, przetrwały na Wawelu dwa stulecia. Podczas potopu szwedzkiego zniszczono królewską łaźnię. Dalsze zniszczenia spowodowała przebudowa fortyfikacji w XVIII wieku. Ostatecznie jednak zdewastowane zostały podczas zaborów w XIX wieku przez Austriaków, mających na Wawelu swoje koszary wojskowe. Pierwsze plany rekonstrukcji ogrodów na Wawelu pojawiły się w okresie międzywojennym. W czasie II wojny światowej generał-gubernator Hans Frank na ich terenie posiadał korty tenisowe. Podczas II wojny wybudowano w tym rejonie basen przeciwpożarowy, czasem uważany błędnie za osobisty basen Hansa Franka. Obecnie prowadzone prace i udostępniona dla turystów ekspozycja ma na celu jak najwierniejsze odtworzenie wyglądu ogrodów z czasu ich powstania, czyli z okresu renesansu. Korzystając z przekazów historycznych i na podstawie prac archeologicznych udało się bardzo wiernie odtworzyć wygląd ogrodów na dwóch tarasach. Na trzecim, dolnym tarasie nadal prowadzone są jeszcze badania archeologiczne. W dębowych skrzyniach jak dawniej pojawiły się zioła i przyprawy. W niewielkich kwaterach utworzonych przez układ ceglanych chodników posadzono rośliny sięgające swoim rodowodem XVI wieku i pojawiające się w historycznych wawelskich przekazach. Przy zrekonstruowanej pergoli posadzono winorośl oraz starą sprowadzaną do Polski od około 1600 roku odmianę róży francuskiej, której odtworzenia podjęła się jedyna w Polsce szkółka ratująca historyczne odmiany roślin mieszcząca się w Inowrocławiu. W okazałych ceramicznych donicach posadzono oleandry, fuksje i kasje. Wszystko to tworzy unikatowy przykład niewielkiego przyprawowo-wypoczynkowego renesansowego ogrodu królewskiego. Dyrekcja i opiekunowie ogrodu obiecują, że roślinność ogrodu sukcesywnie będzie uzupełniana o kolejne gatunki historycznych odmian roślin uprawianych w XV i XVI wieku.

Wieża Duńska – jedna z czterech wież mieszkalnych Zamku Królewskiego na Wawelu. Znajduje się przy wschodnim skrzydle rezydencji. Wieża Duńska powstała w wyniku przebudowy istniejącej tu wcześniej wieży z około 1315 roku i określanej mianem „prawdziwej” wieży Łokietkowej (wieża ta powstała w miejscu XII-wiecznego stołpu, którego ściana południowo-zachodnia została częściowo wykorzystana w poprzedniczce Wieży Duńskiej, natomiast narożnik zachodni wtopiony został w mury wysuniętego belwederka zwanego obecnie Kurzą Nogą). W obecnej postaci wieża wzniesiona została na polecenie Władysława Jagiełły pomiędzy końcem XIV wieku a 1424 rokiem, gdy zakwaterowano w niej króla duńskiego. W wieży tej mieszkał w 1424 roku przybyły na koronację Zofii, czwartej żony Jagiełły, król duński Eryk Pomorski. Określenie Dunska Vieza pojawia się po raz pierwszy w rachunkach wielkorządców krakowskich w 1525 r. Wtedy też powstała ciosowa kamienna elewacja. W XVI stuleciu włączono ją w obręb renesansowego zamku. Pomiędzy latami 1529–1531 powstała renesansowa altana na najwyższym piętrze wieży. Po pożarze w 1595 roku dachów i górnej kondygnacji zamku, na polecenie króla Zygmunta III Wazy otwarta altana została zabudowana w celu stworzenia dodatkowych pomieszczeń dla władcy. Król zajął też na swoje potrzeby 1 piętro wieży. W latach 1854–1856 częściowo przebudowana w stylu pseudogotyckim i zwieńczona krenelażem. Przeróbki z XIX wieku zaczęto usuwać w 1914 roku i w latach 1922–1924. W miejscu dawnej altany Adolf Szyszko-Bohusz zaprojektował otwartą loggię kolumnowo-architrową. Restaurowana w latach 1995–1996. Dawniej jedno z wnętrz eksponowano jako Łożnicę Królewską. Obecnie górna część wnętrza to sień i apartament prezydenta Ignacego Mościckiego. W części parterowej dwie sale mieszczą ekspozycję ze Szczerbcem (Sala Jadwigi i Jagiełły) oraz Zbrojownią zamkową.

Kurza Stopka na Wawelu – XIV-wieczna część Zamku Królewskiego na Wawelu w Krakowie.

Wieża Zygmunta III Wazy – jedna z czterech wież mieszkalnych Zamku Królewskiego na Wawelu, znajdująca się w północno-wschodnim narożniku. Barokową wieżę wzniesiono w latach 1601-1603 według projektu Giovanniego Trevana. Na widoku autorstwa Egidiusa van der Rye opublikowanym w atlasie Civitates orbis terrarum z 1617 roku, wieża miała wysoki rozbudowany hełm. Restaurowana w latach 1912–1914 i 1917–1920. Parter wieży zajmuje sala z regaliami Jana III Sobieskiego, wchodząca obecnie w skład ekspozycji Skarbca Koronnego. Sala I piętra znajduje się w obrębie ekspozycji Prywatnych Apartamentów Królewskich, a Gabinet holenderski zajmuje II piętro (ekspozycja Reprezentacyjnych Komnat Królewskich).

Baszta Senatorska (zwana także Lubranką) – najwyższa z trzech w pełni zachowanych baszt na Wawelu. Wraz z basztą Sandomierską tworzy unikatowy zespół tzw. baszt ogniowych. Wzniesiona została prawdopodobnie pomiędzy rokiem 1447 a 1460 w czasach panowania Kazimierza Jagiellończyka, w celu wzmocnienia obronności zamku po rozpowszechnieniu się nowych rodzajów artylerii. W dolnych kondygnacjach z kamienia, w górnych z cegły. Komunikację pionową zapewniały schody umieszczone w grubości muru. Niedługo po wybudowaniu podjęto decyzję o podwyższeniu baszty nakrywając ją wysokim stromym dachem. Około 1517 roku wykuto w murze parteru nową strzelnicę. W 1534 roku wieżę połączono z południowym skrzydłem pałacu królewskiego i przebudowano dolne kondygnacje, m.in. z przeznaczeniem na komnatę dla „młodego króla” tj. Zygmunta Augusta. Według Kroniki Bielskiego w 1595 r. została obniżona najwyższa kondygnacja powyżej kroksztynów „dla wielkiego ciężaru, który na sobie miała”. Wtedy też powstało zwieńczenie z płycinowymi podziałami i okrągłymi okienkami. Jej najstarsza nazwa, Lubranka, pochodzi od nazwiska prokuratora generalnego zamku, Grzegorza z Lubrańca. W XVII i XVIII w. nazywaną ją także Olbramką, Wolbromką i Skarbową. Ostatecznie przyjęła się nazwa baszty Senatorskiej. W październiku 1536 roku pożar zniszczył basztę, którą wyremontowano w latach 1540–1543. W 1584 roku w pobliżu baszty ścięto Samuela Zborowskiego. Baszta była wielokrotnie uszkadzana przez pożary, m.in. w 1656 r. w czasie okupacji szwedzkiej, i odnawiana. Około roku 1858 została przebudowana (podobnie jak inne baszty wawelskie) przez Austriaków, z usunięciem spadzistego dachu i wprowadzeniem pseudogotyckiego krenelaża. Dalsze niekorzystne przeróbki miały miejsce w okresie okupacji hitlerowskiej w latach 1940–1943, gdy zlikwidowano wykusz latrynowy, wykuto okno na parterze, usunięto sklepienie w piwnicy i w miejscu historycznego wejścia umieszczono kominek. Około 1965 roku wymieniono zniszczony pseudogotycki krenelaż z czasów zaborów. Wielokrotnie proponowane przywrócenie historycznego kształtu baszty z nakryciem dachem zostało zrealizowane dopiero w latach 2002–2003 według projektu arch. Piotra Stępnia przy współpracy dr inż. Stanisława Karczmarczyka. Dach pokryto dachówką mnich-mniszka i zrekonstruowano wykusz latrynowy zniszczony przez niemieckich okupantów. Prace te połączone były z konserwacją całości murów baszty.

Generalne Gubernatorstwo (kolokwialnie Generalna Gubernia, niem. Generalgouvernement, w skrócie GG, ukr. Генеральна губернія; od 26 października 1939 do 31 lipca 1940 niem. Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete, pol. Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych ziem polskich) – quasi-państwo utworzone przez III Rzeszę na podstawie dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939 z mocą obowiązującą od 26 października 1939, obejmujące część okupowanego wojskowo przez Niemcy terytorium II Rzeczypospolitej, która nie została anektowana bezpośrednio przez III Rzeszę. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i wcieleniu 1 sierpnia 1941 dekretem Hitlera tzw. Dystryktu Galicja do Generalnego Gubernatorstwa jego obszar rozpościerał się od Czerwina na północy do Hryniawy na południu, od Częstochowy na zachodzie do Okopów Świętej Trójcy na wschodzie. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa nie powstały nigdy żadne polskie struktury władzy kolaborującej z Niemcami, co stanowiło wyjątek wśród krajów europejskich okupowanych przez III Rzeszę. Generalne Gubernatorstwo zarządzane było przez Niemców, którzy stanowili kadrę administracyjną, policyjną i wojskową (z wyjątkiem nielicznych formacji, w których pracowali Polacy, jak np. tzw. granatowa policja). Władzę centralną w Generalnym Gubernatorstwie sprawował rząd Generalnego Gubernatorstwa i Generalny Gubernator, którym przez cały okres okupacji był Hans Frank, rezydujący w Zamku Królewskim na Wawelu w Krakowie. Część nazwy „dla okupowanych ziem polskich” została usunięta tajnym rozporządzeniem Generalnego Gubernatora Hansa Franka z 31 lipca 1940 r. wydanym w oparciu o tajny dekret Hitlera z 8 lipca 1940. OKW w dyrektywie z 15 kwietnia 1940 r. rozważając, czy istnieje jeszcze państwo polskie z którym Niemcy znajdują się w stanie wojny utrzymywało jakoby: Wojna zakończyła się wraz ze zmiażdżeniem Państwa Polskiego, sam Führer dał temu wyraz w październiku 1939 r., likwidując wojskową administrację i zastępując ją cywilną. Sprawy Generalnej Guberni są sprawami wewnętrznoniemieckimi. Proklamacja Generalnego Gubernatorstwa przez Rzeszę była sprzeczna z prawem międzynarodowym (konwencja haska IV z 1907 r. o prawach i zwyczajach wojny lądowej, art. 42 i następne) i w konsekwencji nielegalna. Dlatego też Generalne Gubernatorstwo nie było podmiotem prawa międzynarodowego ani publicznego. Wszystkie akty władz Generalnego Gubernatorstwa, stanowiących jedynie władzę okupacyjną, de iure były bezskuteczne w międzynarodowych stosunkach prawnych (pozbawione skutku od chwili wydania aktu prawnego).

Ulica św. Idziego – ulica w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto, na Starym Mieście, biegnie u podnóża wawelskiego wzgórza. Stanowi część I obwodnicy. Łączy ul. Podzamcze z ulicami św. Gertrudy oraz Stradomską, która jest jej przedłużeniem. Do 1941 roku ulica był niewielką przecznicą ul. Grodzkiej, pomiędzy kościołem św. Idziego (od którego wzięła nazwę) a wybudowaną w XIX wieku kamienicą zwaną Dębno. Podczas II wojny światowej i okupacji Krakowa, Niemcy przeprowadzali porządkowanie otoczenia Wawelu i wyburzyli dom. Wtedy wytyczono ulicę w obecnym kształcie. U zbiegu ulic św. Idziego i Grodzkiej do początku XIX w. znajdowała się Brama Grodzka. Obecnie w pobliżu tego samego miejsca znajduje się replika posągu Światowida ze Zbrucza.

Rotunda św. św. Feliksa i Adaukta (pierwotnie Najświętszej Panny Marii) – pierwsza budowla przedromańska odkryta na terenie Wawelu. Należy do najlepiej zachowanych obiektów architektury przedromańskiej i najstarszych budowli kamiennych w Polsce. Stanowi główny obiekt ekspozycji w rezerwacie archeologiczno-architektonicznym Wawel Zaginiony. Obecny wygląd budowli jest wynikiem rekonstrukcji przeprowadzonej przez Adolfa Szyszko-Bohusza w latach 20. oraz prac archeologicznych z lat 60. i 70. XX wieku. Pierwotna forma górnej części rotundy jest jednak wciąż niemożliwa do ustalenia, pozostaje głównym problemem badawczym i obiektem wielu spekulacji.

Plac im. ojca Adama Studzińskiego – plac, mający kształt trójkąta, położony na terenie Starego Miasta w Krakowie, u podnóża wzgórza wawelskiego pomiędzy kościołem św. Idziego, ulicą Grodzką i ul. św. Idziego. Od strony zachodniej nad placem góruje Zamek Królewski na Wawelu, po stronie północnej znajduje się kościół św. Idziego i Krzyż Katyński, a po stronie wschodniej budynek dawnego Arsenału Królewskiego w którym obecnie znajduje się Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego a dawniej Instytut Geografii UJ. Poprzednio nosił nazwę św. Idziego, w listopadzie 2009 r. otrzymał imię ojca Adama Studzińskiego, dominikanina, kapelana w II Korpusie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, generała brygady Wojska Polskiego, harcmistrza Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej.

Ulica Droga do Zamku – ulica w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto, na Starym Mieście, biegnie od ul. św. Idziego południowym stokiem wzgórza wawelskiego do Bramy Bernardyńskiej a dalej od bramy na dziedziniec zewnętrzny Wawelu prowadzi wewnętrzna ulica. Od roku 1846, po wcieleniu Rzeczypospolitej Krakowskiej do Austrii, na Wawelu stacjonowali austriaccy żołnierze. Zamek zamieniono w koszary artylerzystów. W tym czasie wjazd na wzgórze był tylko jeden, od ul. Kanoniczej. Po rozpoczęciu fortyfikowania Krakowa (od 1850 roku) armia austriacka podjęła prace mające przekształcić wzgórze w cytadelę. Austriaccy inżynierowie wojskowi zaplanowali nowy wjazd. Wzdłuż południowego, stromego stoku wzgórza, które było częścią Plant i rosły na nim drzewa brzoskwiniowe i były winnice, splantowano teren i zbudowano stosunkowo łagodny dojazd dla artylerii, dowozu amunicji i zaopatrzenia dla wojska oraz do budowanego w tym czasie szpitala wojskowego. Wjazdu do cytadeli strzegła brama i most zwodzony znajdujące się w miejscu dzisiejszej Bramy Bernardyńskiej. Od drogi prowadziła przecznica do kolejnej zbudowanej przez Austriaków, pod Basztą Senatorską, bramy. Droga prowadziła od placu Bernardyńskiego (zakończenie ul. Grodzkiej) czego pamiątką jest obecnie niewielki, ślepy fragment ulicy u podnóża wawelskiego wzgórza. Podczas II wojny światowej Niemcy uporządkowali otoczenie Wawelu burząc kilka stojących wokół niego kamienic m.in. zburzyli kamienicę zwaną „Dębno” stojącą na miejscu dzisiejszej ulicy św. Idziego i zbudowali nowy dojazd. Zbudowali także, w 1943 roku, na miejscu wyburzonej austriackiej bramy wjazdowej, bramę zwaną obecnie Bramą Bernardyńską a zaprojektowaną przez Adolfa Szyszko-Bohusza. Droga otrzymała dzisiejszy kształt. Ulica jest jedyną drogą dojazdową na wzgórze dostępną dla pojazdów, jest też jednym z dwóch wejść dla turystów. W pobliżu skrzyżowania z ul. św. Idziego znajduje się replika posągu Światowida ze Zbrucza.