Rotunda Najświętszej Marii Panny na Wawelu

Kuchnie Królewskie – pierwotnie jednopiętrowy ceglany budynek na planie kwadratu zbudowany do 1518 roku pomiędzy Wieżą Lubranką a Rotundą św. Feliksa i Adaukta na wzgórzu wawelskim w Krakowie. Obecnie określa się tak zespół budynków połączonych ze sobą w 1806 roku i kilkukrotnie potem przekształcanych. Kuchnie znajdowały się na zachód od Wieży Lubranki przy Zamku Królewskim.

Kościół B – średniowieczny kościół prawdopodobnie z XI wieku, którego relikty odnaleziono na Wzgórzu Wawelskim w Krakowie. Resztki fundamentów przedromańskiej świątyni odkryto w 1966 r. przy dziedzińcu zewnętrznym Wawelu, pod zabudowaniami dzisiejszego budynku nr 5 (południowy ryzalit dawnych kuchni). Była to rotunda z dwiema naprzeciwległymi apsydami (podczas późniejszych badań stwierdzono, że kościół nie miał kształtu tetrakonchosu, co pierwotnie wskazywali jego odkrywcy). Rekonstrukcja wyglądu budowli była bardzo utrudniona z uwagi na brak widocznego układu w odnalezionych reliktach oraz fakt odnalezienia trzech rodzajów murów, które mają odpowiadać trzem fazom budowy. Szczątkowe relikty początkowo skłoniły odkrywców do błędnego uznania, że mają do czynienia z pierwotnym założeniem czteroabsydowym, które później przebudowano do formy dwuabsydowej z dwoma aneksami, jednak ta propozycja nie utrzymała się w świetle badań prowadzonych na początku lat 90. XX wieku. Według ostatniej rekonstrukcji średnica nawy wynosi ok. 3,4 m, a promień absyd ok. 2 m. Relikty murów zostały odsłonięte zarówno w partiach fundamentowych, jak i części nadziemnej do wysokości nawet 0,7 m. Mury składają się z piaskowca łamanego w podłużne płytki, ułożonego w technice opus emplectum. Lico murów wykazuje wątek warstwowy. We wnętrzu domniemanej absydy zachodniej odkryto fragmenty interpretowane jako pozostałości przyściennego filaru i kolumny pod emporę oraz grobowiec kryjący szkielet kobiety. Komora grobowa zrobiona była z ciosów i nakryta płytą kamienną z wyrytym ornamentem z tzw. krzyżem procesyjnym. Na podstawie ornamentu pochówek datowano na koniec XI lub XII wiek. Nieznana jest też funkcja oraz wezwanie kościoła (stąd umowne określenie "kościół B"), który został zniszczony prawdopodobnie w XIII w.

Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki – narodowa instytucja kultury powstała w 1930, posiadająca osobowość prawną, zarejestrowana w Rejestrze Narodowych Instytucji Kultury pod numerem 21/92 oraz w Państwowym Rejestrze Muzeów pod numerem 16/135.

Baszta Senatorska (zwana także Lubranką) – najwyższa z trzech w pełni zachowanych baszt na Wawelu. Wraz z basztą Sandomierską tworzy unikatowy zespół tzw. baszt ogniowych. Wzniesiona została prawdopodobnie pomiędzy rokiem 1447 a 1460 w czasach panowania Kazimierza Jagiellończyka, w celu wzmocnienia obronności zamku po rozpowszechnieniu się nowych rodzajów artylerii. W dolnych kondygnacjach z kamienia, w górnych z cegły. Komunikację pionową zapewniały schody umieszczone w grubości muru. Niedługo po wybudowaniu podjęto decyzję o podwyższeniu baszty nakrywając ją wysokim stromym dachem. Około 1517 roku wykuto w murze parteru nową strzelnicę. W 1534 roku wieżę połączono z południowym skrzydłem pałacu królewskiego i przebudowano dolne kondygnacje, m.in. z przeznaczeniem na komnatę dla „młodego króla” tj. Zygmunta Augusta. Według Kroniki Bielskiego w 1595 r. została obniżona najwyższa kondygnacja powyżej kroksztynów „dla wielkiego ciężaru, który na sobie miała”. Wtedy też powstało zwieńczenie z płycinowymi podziałami i okrągłymi okienkami. Jej najstarsza nazwa, Lubranka, pochodzi od nazwiska prokuratora generalnego zamku, Grzegorza z Lubrańca. W XVII i XVIII w. nazywaną ją także Olbramką, Wolbromką i Skarbową. Ostatecznie przyjęła się nazwa baszty Senatorskiej. W październiku 1536 roku pożar zniszczył basztę, którą wyremontowano w latach 1540–1543. W 1584 roku w pobliżu baszty ścięto Samuela Zborowskiego. Baszta była wielokrotnie uszkadzana przez pożary, m.in. w 1656 r. w czasie okupacji szwedzkiej, i odnawiana. Około roku 1858 została przebudowana (podobnie jak inne baszty wawelskie) przez Austriaków, z usunięciem spadzistego dachu i wprowadzeniem pseudogotyckiego krenelaża. Dalsze niekorzystne przeróbki miały miejsce w okresie okupacji hitlerowskiej w latach 1940–1943, gdy zlikwidowano wykusz latrynowy, wykuto okno na parterze, usunięto sklepienie w piwnicy i w miejscu historycznego wejścia umieszczono kominek. Około 1965 roku wymieniono zniszczony pseudogotycki krenelaż z czasów zaborów. Wielokrotnie proponowane przywrócenie historycznego kształtu baszty z nakryciem dachem zostało zrealizowane dopiero w latach 2002–2003 według projektu arch. Piotra Stępnia przy współpracy dr inż. Stanisława Karczmarczyka. Dach pokryto dachówką mnich-mniszka i zrekonstruowano wykusz latrynowy zniszczony przez niemieckich okupantów. Prace te połączone były z konserwacją całości murów baszty.

Kościół św. Gereona – kościół romański, zbudowany w XI wieku na wzgórzu wawelskim w Krakowie, w XIV w. przekształcony w gotycką kaplicę św. Marii Egipcjanki, zlikwidowaną w XVI w.

Generalne Gubernatorstwo (kolokwialnie Generalna Gubernia, niem. Generalgouvernement, w skrócie GG, ukr. Генеральна губернія; od 26 października 1939 do 31 lipca 1940 niem. Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete, pol. Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych ziem polskich) – quasi-państwo utworzone przez III Rzeszę na podstawie dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939 z mocą obowiązującą od 26 października 1939, obejmujące część okupowanego wojskowo przez Niemcy terytorium II Rzeczypospolitej, która nie została anektowana bezpośrednio przez III Rzeszę. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i wcieleniu 1 sierpnia 1941 dekretem Hitlera tzw. Dystryktu Galicja do Generalnego Gubernatorstwa jego obszar rozpościerał się od Czerwina na północy do Hryniawy na południu, od Częstochowy na zachodzie do Okopów Świętej Trójcy na wschodzie. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa nie powstały nigdy żadne polskie struktury władzy kolaborującej z Niemcami, co stanowiło wyjątek wśród krajów europejskich okupowanych przez III Rzeszę. Generalne Gubernatorstwo zarządzane było przez Niemców, którzy stanowili kadrę administracyjną, policyjną i wojskową (z wyjątkiem nielicznych formacji, w których pracowali Polacy, jak np. tzw. granatowa policja). Władzę centralną w Generalnym Gubernatorstwie sprawował rząd Generalnego Gubernatorstwa i Generalny Gubernator, którym przez cały okres okupacji był Hans Frank, rezydujący w Zamku Królewskim na Wawelu w Krakowie. Część nazwy „dla okupowanych ziem polskich” została usunięta tajnym rozporządzeniem Generalnego Gubernatora Hansa Franka z 31 lipca 1940 r. wydanym w oparciu o tajny dekret Hitlera z 8 lipca 1940. OKW w dyrektywie z 15 kwietnia 1940 r. rozważając, czy istnieje jeszcze państwo polskie z którym Niemcy znajdują się w stanie wojny utrzymywało jakoby: Wojna zakończyła się wraz ze zmiażdżeniem Państwa Polskiego, sam Führer dał temu wyraz w październiku 1939 r., likwidując wojskową administrację i zastępując ją cywilną. Sprawy Generalnej Guberni są sprawami wewnętrznoniemieckimi. Proklamacja Generalnego Gubernatorstwa przez Rzeszę była sprzeczna z prawem międzynarodowym (konwencja haska IV z 1907 r. o prawach i zwyczajach wojny lądowej, art. 42 i następne) i w konsekwencji nielegalna. Dlatego też Generalne Gubernatorstwo nie było podmiotem prawa międzynarodowego ani publicznego. Wszystkie akty władz Generalnego Gubernatorstwa, stanowiących jedynie władzę okupacyjną, de iure były bezskuteczne w międzynarodowych stosunkach prawnych (pozbawione skutku od chwili wydania aktu prawnego).

Kaplica biskupa Piotra Tomickiego pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego – jedna z 19 kaplic okalających katedrę wawelską. Wzniesiona przez Berecciego w 1530 r. na miejscu gotyckiej dla bpa Piotra Tomickiego, podkanclerzego koronnego, męża stanu (zm. 1535). Berecci jest zapewne również autorem wykonanego z piaskowca i marmuru nagrobka Tomickiego (1532–1535) przy ścianie północnej. Dolna część ołtarza jest renesansowa, z herbem biskupa, górna klasycystyczna, z obrazem Hołdu Trzech króli z I poł. XVI w. jak i podobnie datowana płaskorzeźba Boga Ojca. W wejściu, z XVII-wiecznym portalem, renesansowa krata z brązu odlana w warsztacie Hansa Vischera (pierwotnie w kaplicy Maciejowskiego). W roku 1535 złożono w kaplicy zwłoki biskupa pod okazałym nagrobkiem wykonanym w ostatnich latach jego życia. Mauzoleum bpa Tomickiego powstało na zrębie istniejącej od drugiej połowy XIV w. gotyckiej kaplicy św. Tomasza Kantabryjskiego. Usytuowane przy południowej części wschodniego ramienia ambitu katedry, wbudowane zostało między kaplicę Mariacką a wysunięte ku wschodowi wieloboczne zamknięcie kaplicy Ożarowskiego. Położenie takie, podobnie jak w przypadku kaplicy Zygmuntowskiej, wyznaczyło z góry niewielkie rozmiary kaplicy, a jej wysokość uwarunkowana była zapewne pierwotnymi wysokościami obu sąsiednich kaplic oraz ambitu katedry. W 1900 r. kardynał Jan Puzyna ufundował srebrną trumienkę, zawierającą relikwie błogosławionego Wincentego Kadłubka – bpa krakowskiego, którą zaprojektował Stanisław Barabasz. W 1975 r. do okna wstawiono witraż projektu Tadeusza Wojciechowskiego.

Kaplica bpa Załuskiego (znana także jako: kaplica biskupa Grota i kaplica Ożarowskich) pod wezwaniem świętego Jana Ewangelisty, świętej Marty, świętych Niewiniątek. Jedna z 19 kaplic okalających katedrę wawelską. Ufundowana przed 1344 rokiem przez bpa Jana Grota. W 1501 roku wydzielono z niej zachodnią część tworząc kaplicę Jana Olbrachta. Przebudowana w latach 1758–1766 na koszt bpa Andrzeja Stanisława Załuskiego, kanclerza wielkiego koronnego, bez naruszenia późnorenesansowego nagrobka Walentego Dembińskiego, kasztelana krakowskiego (zm. 1584). Przebudowa biskupa Załuskiego, przeprowadzona przez architekta Francesco Placidiego, nadała wnętrzu charakter rokokowy. Ołtarz w tym stylu zawiera obraz pędzla Salwatora Monosilio Rzeź niewiniątek (1767). Najsilniejszym akcentem wnętrza jest okazały marmurowy nagrobek ze stojącą figurą bpa Jana Grota (zm. 1346) z połowy XVIII wieku. Monumentalną, dodatkową ramę tworzy dla niego w widoku z obejścia okazały portal z posągiem bpa Załuskiego, zapewne projektu Placidiego.

Kaplica Mariacka na Wawelu zwana także kaplicą Batorego, kaplicą Mansjonarską lub kaplicą Cyborialną – kaplica pw. Narodzenia NMP, znajdująca się w katedrze na Wawelu w Krakowie. Kaplica jest położona na osi katedry, za prezbiterium. Pierwsza gotycka kaplica zbudowana została około lat 1380-1390 z fundacji biskupa Jana Radlicy. Z około 1400 roku, a więc czasów panowania Władysława Jagiełły, pochodzą fragmenty ruskich malowideł (zachowały się po obu stronach kaplicy - w aneksach ze schodami, prowadzącymi na galerię). Kaplica w latach 1594–1595 przebudowana została z polecenia Anny Jagiellonki na kaplicę grobową jej męża, króla Stefana Batorego. Powtórnie przebudowana została w połowie wieku XVII przez kanonika Wojciecha Serebryskiego, sekretarza królewskiego, o czym informuje napis na drzwiach wejściowych. Podczas tej przebudowy ściany zostały pokryte czarnymi, marmurowymi okładzinami, dodano też marmurowe stalle, portale wejściowe oraz hebanowe cyborium. W wieku XVII ustawiono w kaplicy wczesnobarokową emporę, z którą łączy się przejście do zamku królewskiego. W 1945 roku została uszkodzona na skutek zrzucenia bomby przez lotnictwo radzieckie. Po zakończeniu wojny została odnowiona w latach 1946–1951. Sklepienie gotyckie trójpodporowe ozdobione zostało zapewne w r. 1594 późnorenesansową polichromią sławiącą Batorego przez malarza Kaspra Kurcza (odnowioną w latach 1947–1950 przez R. Kozłowskiego). Na framugach okiennych zachowały się resztki starszych, gotyckich malowideł z przełomu w. XIV i XV, fundacji Władysława Jagiełły. Architekt Santi Gucci, przebudowując kaplicę na królewskie mauzoleum Batorego umieścił naprzeciwko ołtarza ławę królewską, włączywszy do niej przedpiersie stalli królewskiej z kaplicy Zygmuntowskiej i budując przy ścianie północnej okazały nagrobek Batorego (zm. 1586) z piaskowca, marmuru i alabastru. W narożu cokołu nagrobka widnieje napis upamiętniający miejsce pochowania Elżbiety z Pilicy Granowskiej (zm. 1420), trzeciej żony Władysława Jagiełły. W barokowym ołtarzu znajduje się tabernakulum w kształcie kopułowej świątyńki z lat 1647–1650. Wśród naściennych płyt nagrobnych marmurowa tablica Wojciecha Serebryskiego (zm. 1649).

Ulica Droga do Zamku – ulica w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto, na Starym Mieście, biegnie od ul. św. Idziego południowym stokiem wzgórza wawelskiego do Bramy Bernardyńskiej a dalej od bramy na dziedziniec zewnętrzny Wawelu prowadzi wewnętrzna ulica. Od roku 1846, po wcieleniu Rzeczypospolitej Krakowskiej do Austrii, na Wawelu stacjonowali austriaccy żołnierze. Zamek zamieniono w koszary artylerzystów. W tym czasie wjazd na wzgórze był tylko jeden, od ul. Kanoniczej. Po rozpoczęciu fortyfikowania Krakowa (od 1850 roku) armia austriacka podjęła prace mające przekształcić wzgórze w cytadelę. Austriaccy inżynierowie wojskowi zaplanowali nowy wjazd. Wzdłuż południowego, stromego stoku wzgórza, które było częścią Plant i rosły na nim drzewa brzoskwiniowe i były winnice, splantowano teren i zbudowano stosunkowo łagodny dojazd dla artylerii, dowozu amunicji i zaopatrzenia dla wojska oraz do budowanego w tym czasie szpitala wojskowego. Wjazdu do cytadeli strzegła brama i most zwodzony znajdujące się w miejscu dzisiejszej Bramy Bernardyńskiej. Od drogi prowadziła przecznica do kolejnej zbudowanej przez Austriaków, pod Basztą Senatorską, bramy. Droga prowadziła od placu Bernardyńskiego (zakończenie ul. Grodzkiej) czego pamiątką jest obecnie niewielki, ślepy fragment ulicy u podnóża wawelskiego wzgórza. Podczas II wojny światowej Niemcy uporządkowali otoczenie Wawelu burząc kilka stojących wokół niego kamienic m.in. zburzyli kamienicę zwaną „Dębno” stojącą na miejscu dzisiejszej ulicy św. Idziego i zbudowali nowy dojazd. Zbudowali także, w 1943 roku, na miejscu wyburzonej austriackiej bramy wjazdowej, bramę zwaną obecnie Bramą Bernardyńską a zaprojektowaną przez Adolfa Szyszko-Bohusza. Droga otrzymała dzisiejszy kształt. Ulica jest jedyną drogą dojazdową na wzgórze dostępną dla pojazdów, jest też jednym z dwóch wejść dla turystów. W pobliżu skrzyżowania z ul. św. Idziego znajduje się replika posągu Światowida ze Zbrucza.

Kaplica króla Jana I Olbrachta, pod wezwaniem Bożego Ciała i św. Andrzeja Apostoła – jedna z dziewiętnastu kaplic katedry wawelskiej. Znajduje się w południowym ramieniu ambitu, pomiędzy kaplicami Zadzika i Załuskiego.

Dziedziniec Stefana Batorego – dziedziniec w Krakowie znajdujący się pomiędzy skrzydłem zachodnim Zamku Królewskiego i katedrą na Wawelu.