Istanbul Haydarpaşa

Cerkiew św. Eufemii – prawosławna cerkiew w Stambule, przy rynku dzielnicy Kadıköy, na terenie dawnego Chalcedonu, w jurysdykcji metropolii chalcedońskiej Patriarchatu Konstantynopolitańskiego.

Stambuł (tur. İstanbul) – największe i najludniejsze miasto w Turcji oraz jej centrum kulturalne, handlowe i finansowe. Rozciąga się po obu stronach cieśniny morskiej Bosfor, od północnego wybrzeża Morza Marmara do południowego wybrzeża Morza Czarnego. Położenie miejscowości zarówno w europejskiej Tracji, jak i azjatyckiej Bitynii sprawia, że jest ona jedyną metropolią świata znajdującą się na dwóch kontynentach. Jedno z największych miast świata, najludniejsze miasto Europy, stolica prowincji Stambuł. Rozwinięty ośrodek przemysłowy wytwarzający około ¼ produkcji kraju. Główne centrum finansowe Turcji, siedziba kilkudziesięciu banków i giełdy papierów wartościowych. Siedziba pięciu uniwersytetów z których najstarszy – Uniwersytet Stambulski – został założony w 1863 roku. W 2018 roku Stambuł odwiedziło 12,8 mln turystów z całego świata – był ósmym najczęściej odwiedzanym miastem na świecie.

Pogrom w Stambule – pogrom w dniach 6–7 września 1955 r. skierowany przeciwko ludności chrześcijańskiej (szczególnie greckiej i ormiańskiej) oraz żydowskiej Stambułu i innych miast Turcji. Powodami pogromu były przede wszystkim dwa nakładające się czynniki: narastający nacjonalizm turecki (w tym okresie związany ściśle z polityką Adnana Menderesa, której daleko idącym celem pozostawało jednolite, islamskie i tureckie państwo) oraz mająca długie tradycje niechęć grecko-turecka, odzwierciedlająca się w tym okresie m.in. w konflikcie o status Cypru. Według greckich źródeł obrabowano i zniszczono wtedy 4,5 tysiąca greckich domów mieszkalnych, 3,5 tysiąca greckich przedsiębiorstw, 90 obiektów religijnych oraz 36 szkół w 45 miejscowościach. Liczba ofiar śmiertelnych wyniosła – według różnych źródeł – od 11 do 15 osób. Władze praktycznie nie interweniowały. Wskutek pogromu (oraz okoliczności, które go wywołały) bardzo nasiliła się fala emigracyjna ludności greckiej i żydowskiej z terytorium Turcji. W 1960 r. wojsko tureckie obaliło rząd Adnana Menderesa, a on sam został oskarżony m.in. o podsycanie nienawiści przeciwko mniejszości greckiej i stracony rok później.

Imperium Osmańskie (osm. دولت عليه عثمانيه, trans. Devlet-i ʿAlīye-i ʿOsmānīye, tur. Osmanlı İmparatorluğu lub Osmanlı Devleti) – państwo rządzone przez dynastię Osmanów, istniejące od końca XIII wieku do roku 1922, u szczytu potęgi w XVI–XVIII wieku obejmujące większość Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej i południowo-wschodniej Europy. Zostało założone pod koniec XIII wieku w północno-zachodniej Anatolii w miejscowości Söğüt (dzisiejsza prowincja Bilecik) przez Turkmena Osmana I. Po 1354 roku Turcy wkroczyli do Europy, a wraz z podbojem Bałkanów bejlik osmański został przekształcony w imperium transkontynentalne. Osmanie zakończyli okres Cesarstwa Bizantyńskiego wraz z podbojem Konstantynopola w 1453 roku przez Mehmeda Zdobywcę. Pod panowaniem Sulejmana Wspaniałego Imperium Osmańskie osiągnęło szczyt swojej potęgi i dobrobytu, a także najwyższy stopień rozwoju struktur rządowych, społecznych i gospodarczych. Na początku XVII wieku imperium obejmowało 32 prowincje i liczne kraje wasalne. Niektóre z nich zostały później oficjalnie wchłonięte przez Imperium Osmańskie, podczas gdy innym na przestrzeni wieków przyznano różne rodzaje autonomii. Z Konstantynopolem (dzisiejszy Stambuł) jako stolicą i kontrolą ziem wokół wschodniej części basenu Morza Śródziemnego Imperium Osmańskie znajdowało się w centrum interakcji pomiędzy Bliskim Wschodem a Europą przez sześć wieków. Chociaż wcześniej uważano, że imperium weszło w okres schyłkowy po śmierci Sulejmana Wspaniałego, pogląd ten nie jest już popierany przez większość historyków. Nowszy konsensus akademicki zakłada, że imperium nadal utrzymywało elastyczną i silną gospodarkę, społeczeństwo oraz wojsko przez cały XVII i przez większą część XVIII wieku. Jednak podczas długiego okresu pokoju od 1740 do 1768 osmański system militarny pozostał w tyle za europejskimi rywalami, imperium habsburskim i rosyjskim. W konsekwencji Turcy ponieśli poważne klęski militarne pod koniec XVIII i na początku XIX wieku. Udana grecka wojna o niepodległość zakończyła się dekolonizacją Grecji po protokole londyńskim (1830) i traktacie konstantynopolitańskim (1832). Ta i inne porażki skłoniły państwo osmańskie do zainicjowania wszechstronnego procesu reform i modernizacji znanego jako Tanzimat. W ten sposób w ciągu XIX wieku państwo osmańskie stało się znacznie sprawniejsze i lepiej zorganizowane wewnętrznie, pomimo dalszych strat terytorialnych, zwłaszcza na Bałkanach, gdzie powstało wiele niepodległych państw. W 1908 roku młodoturcy, czyli bojowe ugrupowanie nacjonalistów, w wyniku rewolucji doszło do władzy, którą utrzymało do 1918 r. Włochy wykorzystały kryzys imperium, aby zająć Libię i Trypolitanię w latach 1911–1912. Kraje bałkańskie usunęły Osmanów z Albanii i Macedonii w 1912–13 r. W 1914 r. imperium przystąpiło do I wojny światowej po stronie Państw Centralnych. Klęska imperium w Wielkiej Wojnie oraz okupacja części jego terytorium przez państwa Ententy spowodowały jego rozbiory i utratę terytoriów Bliskiego Wschodu, które zostały podzielone między Wielką Brytanię i Francję (patrz: umowa Sykes-Picot). Natomiast udana wojna o niepodległość, prowadzona przez Mustafę Kemala Atatürka przeciwko okupacyjnym siłom alianckim, doprowadziła do powstania Republiki Turcji we współczesnych granicach, obejmujących głównie Azję Mniejszą, i zniesienia monarchii osmańskiej w 1922 roku.

Bitwa pod Chalkedonem – bitwa lądowo-morska stoczona w roku 74 p.n.e. między wojskami rzymskimi a pontyjskimi w początkowym okresie III wojny Rzymu z Mitrydatesem. Rzymianami dowodził konsul Aureliusz Kotta, wojskami pontyjskimi – sam władca Pontu Mitrydates VI Eupator.

Chalkedon, Chalcedon (gr. Χαλκηδών Chalkēdṓn, łac. Chalcedonia) – starożytne miasto portowe założone przez greckich kolonistów z Megary w roku 676 p.n.e. nad azjatyckim wybrzeżem Bosforu w krainie Bitynia. Miasto znajdowało się na półwyspie Chalkedońskim u wejścia do cieśniny Bosfor prawie dokładnie naprzeciw starożytnego Byzantionu – późniejszego Konstantynopola.

Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu (wym. [ʃyˈcɾy saˈɾadʒoːɫu]) – stadion Fenerbahçe SK. Nazwa pochodzi od nazwiska tureckiego polityka Şükrü Saracoğlu i dzielnicy Stambułu, w której położony jest stadion. Może pomieścić 50 509 widzów. 20 maja 2009 roku został tu rozegrany finał ostatniej w historii edycji Pucharu UEFA. Szachtar Donieck wygrał 2:1 (po dogrywce) z Werderem Brema.

Üsküdar – dzielnica Stambułu w Turcji. Jego miastem partnerskim jest Zenica w Bośni i Hercegowinie. Starożytny Chryzopol.

Wieża Leandra (tur. Kız Kulesi, dosł. Wieża Panny) – latarnia morska na niewielkiej wysepce w cieśninie Bosfor. Pierwotnie (od 408 r. p.n.e.) grecka strażnica mająca ostrzegać przed okrętami perskimi, pełniąca również funkcję rogatki miejskiej. Słynny żelazny łańcuch, broniący wejścia do cieśniny, rozpinano ponoć między wieżą a Półwyspem. W XII w. przebudowana na latarnię morską, rozbudowana przez Turków w 1509. Niekiedy służyła za więzienie lub miejsce kwarantanny. Dzisiejszy wygląd zawdzięcza przebudowie z 1763 oraz wzmocnieniom konstrukcyjnym z 1998/99. Obecnie w wieży znajduje się stacja kontroli ruchu na Bosforze oraz kawiarnia i restauracja. Leży na skałach na otwartym morzu, około 200 m od brzegu, w dzielnicy Salacak, w Üsküdar. Ma powierzchnię 1250 metrów kwadratowych.

Marmaray – tunel kolejowy pod cieśniną Bosfor oraz projekt łączący dwa odrębne systemy kolejowe: w europejskiej i azjatyckiej części Turcji w jedną całość. Tunel został otwarty 29 listopada 2013 roku. Cała trasa ma 76,3 km i łączy Halkali (Europa) z azjatyckim Gebze. Nazwa Marmaray (Marmara Rail) pochodzi od połączenia nazwy Morza Marmara z tureckim słowem ray (kolej). Początkowo planowano uruchomienie linii pasażerskiej w 2015 roku, lecz zrezygnowano z niej w 2014 roku, a ostatecznie otwarto w roku 2019. Oprócz budowy tunelu przebudowano też około 60 kilometrów istniejących podmiejskich linii kolejowych w celu stworzenia trasy o wysokiej przepustowości. Na całej trasie (włącznie z częścią podziemną) ma obowiązywać prędkość maksymalna pociągów 100 km/h, a długość peronów wynosić 225 m. Cała inwestycja kosztowała około 2,5 miliarda euro.

Sobór w Hierei – sobór zwołany w lutym 754 roku w miejscowości Hierea, niedaleko Chalcedonu, przez cesarza bizantyjskiego Konstantyna V. Główną ideą było usankcjonowanie ikonoklazmu jako obowiązującej doktryny Kościoła. W intencji uczestników miał mieć rangę soboru powszechnego, jednak jego nauczanie zostało odrzucone zarówno przez prawosławie, jak i Kościół rzymskokatolicki. Obrady soboru trwały sześć miesięcy, od 10 lutego do 8 sierpnia 754 roku, przewodniczył im metropolita Efezu Teodor. W spotkaniu uczestniczyło 332 biskupów. Ponieważ sobór odbywał się w czasie trwania wakatu na tronie patriarszym w Konstantynopolu po śmierci Anastazego, a w gronie zebranych zabrakło reprezentantów Kościoła Zachodniego i oficjalnego przedstawiciela któregokolwiek z pozostałych patriarchów wschodnich, sobór ten nie został nigdy uznany za powszechny i zyskał sobie miano akephalos „bez głowy”. Obradujący pod dyktando cesarza-ikonoklasty zebrani biskupi potępili kult obrazów jako przejaw bałwochwalstwa. Powołując się na autorytet pierwszych sześciu soborów powszechnych ogłoszono, iż sporządzanie wizerunków jest herezją: osoba portretująca Chrystusa albo przedstawia tylko jego człowieczeństwo oddzielone od boskości, przez co popada w nestorianizm, albo chce ukazując jego człowieczeństwo wyrazić w ten sposób i boskość, co sprawia iż jest monofizytą. Duchowieństwo opowiadające się za kultem ikon zgodnie z uchwałą soboru miało zostać zdjęte z urzędu i ekskomunikowane. Na zakończenie soboru, które miało miejsce na Blachernach w Konstantynopolu, pośmiertnie obłożono anatemą obrońców kultu obrazów: patriarchę Germana I oraz Jana Damasceńskiego. Na zwołanym w kwietniu 769 roku przez papieża Stefana III na Lateranie synodzie postanowienia z Hierei zostały potępione. Akta soboru w Hierei zachowały się w formie cytatów w dokumentach drugiego soboru nicejskiego (787), na którym kult obrazów został uznany za prawowierny.

Latarnia morska Ahirkapi położona na południowo-zachodnim brzegu Stambułu skonstruowana została w 1857 z polecenia Sułtana Abdülmecida I i ciągle jest aktywna. Budowla mierzy 36 metrów.