Stare Miasto w Krakowie

Wolne, Niepodległe i Ściśle Neutralne Miasto Kraków i jego Okręg (1815–1846), inne nazwy: Rzeczpospolita Krakowska, Wolne Miasto Kraków, Rzeczpospolita Krakowska Wolna, Niepodległa i Ściśle Neutralna – państwo utworzone postanowieniami kongresu wiedeńskiego, pozostające pod kontrolą trzech państw sąsiednich: Imperium Rosyjskiego, Królestwa Prus i Cesarstwa Austrii od 1832 poprzez zobligowanie ich przez Rosję oraz Prusy. Państwo to zostało utworzone 18 października 1815 roku z południowego fragmentu Księstwa Warszawskiego i było republiką konstytucyjną opartą na Kodeksie Napoleona i własnej konstytucji. Początkowo cieszyło się umiarkowaną autonomią wewnętrzną. Do 1830 roku formalnie władzę wykonawczą sprawował w niej 12-osobowy Senat Rządzący, w skład którego wchodzili przedstawiciele Zgromadzenia Reprezentantów, Uniwersytetu Jagiellońskiego i państw opiekuńczych. Władza ustawodawcza należała formalnie do obieralnego zgodnie z konstytucją Zgromadzenia Reprezentantów, jednak decyzje tej izby mogły być wetowane przez przedstawicieli państw opiekuńczych. Umiarkowana autonomia wewnętrzna została utracona na skutek sporów wewnętrznych wykorzystanych przez państwa opiekuńcze. W 1828 roku faktyczną władzę przejął Komitet Epuracyjny, w którym zasiadali tylko posłuszni mocarstwom senatorowie. W trakcie powstania listopadowego wewnętrzna autonomia została czasowo przywrócona, a obszar Wolnego Miasta stał się miejscem wsparcia dla powstańców z innych zaborów. W 1833 roku państwa opiekuńcze narzuciły nową konstytucję, która ograniczyła do zupełnego minimum wpływ mieszkańców na losy swojego państwa. Odebrano też Miastu prawo do wolnego handlu. Kres jakiejkolwiek wewnętrznej autonomii położyła okupacja austriacka, która trwała w latach 1836–1846. W 1846 roku wybuchło powstanie krakowskie, które ostatecznie położyło kres istnieniu tego państwa. Jego tereny zostały 16 listopada 1846 roku anektowane przez Austrię.

Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach – oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. Galeria, mieszcząca się na pierwszym piętrze Sukiennic (pod adresem Rynek Główny 1/3), jest najstarszym oddziałem Muzeum Narodowego. Jej istnienie zapoczątkował Henryk Siemiradzki, który ofiarował mu swój słynny obraz Pochodnie Nerona. Pierwszą stałą wystawę otwarto w Sukiennicach w roku 1884.

Sukiennice – zabytkowy budynek sukiennic znajdujący się w Krakowie na Starym Mieście, pośrodku Rynku Głównego.

Rynek Główny – plac w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto, na Starym Mieście. Wytyczony został w 1257 podczas lokacji Krakowa, na północ od Okołu i jego przedpola, jako główny rynek miasta. Zbiegało się do niego 11 głównych ulic, był centralnym punktem handlu miejskiego. Znajdował się na nim ratusz. Na wschód od niego wytyczono rynek pomocniczy, obecny Mały Rynek. Zajmuje cztery kwartały miasta lokowanego na prawie magdeburskim, wytyczonego w układzie szachownicowym; ma kształt kwadratu 200 × 200 m, w części południowej dostosowanego do przedlokacyjnej zabudowy Okołu. Przez rynek przebiega Droga Królewska, główny trakt komunikacyjny miasta średniowiecznego, wiodący od Bramy Floriańskiej przez Stare Miasto i Okół na Zamek Królewski na Wawelu. Do rynku od strony wschodniej przylega plac Mariacki, otaczający kościół Mariacki. Jest największym (4 ha powierzchni) placem Krakowa, a także jednym z największych rynków w Europie (w Polsce większe są w Olecku – ponad 5,5 ha i Latowiczu – ok. 4,3 ha. Przestrzeń Rynku była w przeszłości gęsto zabudowana, obecnie znajdują się na nim tylko: kościół św. Wojciecha, świątynia, pierwotnie romańska, została ufundowana jeszcze przed lokacją Krakowa, Sukiennice oraz wieża ratuszowa, pozostałość krakowskiego ratusza zburzonego w 1820 r. Wspomniany w źródłach po raz pierwszy około 1300, po niemiecku, jako Ringe. Do 1900 nosił tylko nazwę Rynek. Potrzeba wyróżnienia go pojawiła się gdy miasto pochłaniało okoliczne miejscowości mające swoje place targowe - rynki. Co roku na rynku odbywa się jarmark bożonarodzeniowy. W dawnych czasach miały miejsce cztery targi, a dwa największe to na św. Stanisława i na św. Michała. W 2024 roku było 105 stoisk handlowych i gastronomicznych, gdzie towar prezentowali kupcy z Polski i innych krajów. W kuźni kowalstwa można było nabyć podkówkę ze swoim imieniem. Rynek Główny w okresie bożonarodzeniowym był przyozdobiony ponad 600 choinkami pochodzącymi z plantacji świerków. Wśród stoisk stała drewniana szopka wykonana przez rzeźbiarza i twórcę ludowego Józefa Lasika ze Stryszawy.

Kawiarnia Marianny Sędrakowskiej – nieistniejąca już kawiarnia znajdująca się w Krakowie, w nieistniejącej już Kamienicy Tenczerowskiej, przy Rynku Głównym 31, na Starym Mieście. Została założona w latach 70. XVIII wieku i była pierwszą kawiarnią działającą w Krakowie. Jej lokal znajdował się na pierwszym piętrze nieistniejącej już Kamienicy Tenczerowskiej przy Rynku Głównym 31, na rogu z ulicą Szewską, na Starym Mieście. Wygląd kawiarni znamy z opisu Józefa Mączyńskiego. Wnętrze kawiarni było skromne, składało się z dwóch izb. W pierwszej znajdowały się stoliki z przybitymi na łańcuszku trzema blaszanymi łyżeczkami, przeznaczone do spożywania napojów. W drugiej sali mieściła się kuchnia, w której pracowała Marianna Sędrakowska, właścicielka kawiarni. Był tam piec, pod którym ciągle palił się ogień. Właścicielka brała garnuszki z drewnianej półki przytwierdzonej do pieca i osobiście nalewała gościom kawę i śmietankę. Porcja kosztowała 3 grosze. Dzięki zarobkom ze sprzedaży kawy, Sędrakowska w 1775 roku wykupiła całą Kamienicę Tenczerowską za 14 500 złp..

Kawiarnia Noworolski (potocznie Noworol) – kawiarnia w Krakowie na Starym Mieście, na Rynku Głównym 3, mieszcząca się na parterze Sukiennic po stronie wschodniej. Zanim powstała kawiarnia Noworolskiego, od 1880 mieściła się tu cukiernia Stanisława Rehmana i Romana Heindricha. Na początku XX w. po śmierci właścicieli cukiernię przejął niejaki Lardemer, który sam nie będąc cukiernikiem zatrudnił kierownika. Niestety ten doprowadził w szybkim czasie lokal do ruiny. W takim stanie kupił w 1907 r. cukiernię Wincenty Kondolewicz. Kilka lat później od jego syna Adama Kondolewicza kupił ją lwowski cukiernik Jan Noworolski. Noworolski uczył się zawodu w fabryce czekolady Grossa we Lwowie i u Sachera w Wiedniu, po czym w Stanisławowie założył kawiarnię Café Union, a we Lwowie cukiernię. Po śmierci żony wraz z czwórką dzieci przybył do Krakowa i nabył cukiernię w Sukiennicach. Urządził ją na nowo, prace powierzając Edwardowi Dąbrowa-Dąbrowskiemu. Sala Biała (potocznie nazywana Czerwoną) otrzymała białą boazerię z wmontowanymi lustrami i czerwonymi kanapkami. Fryz wykonał Henryk Uziembło. Sala Lustrzana-Liliowa miała ciemną boazerię i owalne lustra. Malowidła utrzymane w stylu nawiązującym do secesji zaprojektowała Weronika Noworolska. Kolejna sala – Palarnia – miała ogromne lustro i podwyższenie dla palaczy. W późniejszym czasie kawiarnię powiększono, a wnętrza nieznacznie przekształcono. W czasie II Wojny Światowej w lokalu prowadzona była restauracja a kierownikiem był Alesander Fröhner. Niemcy poszerzyli wnętrze o hall i szatnię, oraz toalety dla gości, których wcześniej nie było. W 1948 r. Noworolski ponownie utracił cukiernię na skutek decyzji ówczesnych władz. W czasie remontu Sukiennic w latach 1968-70 dołożono ostatnią obecnie salę. Wkrótce potem zmarł. Syn Jana, Tadeusz, także cukiernik, wraz z żoną prowadził w Warszawie sklep winno-cukierniczy, a potem w Krakowie kawiarnię na Politechnice i przy Smoczej Jamie. Kawiarnię "Noworolski" odzyskał w 1992 roku. Prowadził ją jeszcze przez kilka lat, a po jego śmierci w 1996 r. przejęła ją jego córka Zofia i jej synowie. Otwarta w 1912 roku, zdobyła popularność wśród krakowskich elit, artystów i profesorów, konkurując tym samym z Jamą Michalika. Gościła m.in. Jacka Malczewskiego, Wojciecha Kossaka, Włodzimierza Tetmajera, Juliana Fałata, Fryderyka Pautscha, Ludwika Pugeta, Ignacego Daszyńskiego, Józefa Piłsudskiego, Karola Huberta Rostworowskiego, Czesława Miłosza, Wisławę Szymborską, Jerzego Buzka i innych. Kawiarnia stała się miejscem akcji jednego z aktów dramatu U mety Rostworowskiego. Pisał o niej także Jan Sztaudynger: Ta pani pobożna i wkrąg słynie z tego Zbiera "na murzynek"... u Noworolskiego.

Oblężenie Krakowa przez Szwedów było częścią działań wojennych w czasie drugiej wojny północnej i trwało od 25 września do 13 października 1655. Kapitulacja została formalnie podpisana 17 października.

Oblężenie Krakowa, drugie w czasie potopu szwedzkiego, miało miejsce w latach 1656–1657 i zakończyło się ostatecznie 25 sierpnia 1657 roku. Wojska szwedzkie pod dowództwem gen. Paula Würtza wzmocnione przez wojsko siedmiogrodzkie Jana Bethlena broniły oblężonego Krakowa przed wojskami polskimi Jerzego Lubomirskiego, a później także przed cesarskimi posiłkami pod dowództwem feldmarszałka Melchiora von Hatzfeldta. Po oblężeniu miasta w roku 1655 i kapitulacji dnia 17 października polscy obrońcy pod wodzą Stefana Czarnieckiego opuścili miasto, a ich miejsce zajęła załoga szwedzka. Od tego miejsca zaczęła się szwedzka okupacja miasta. Na mocy traktatu w Radnot z 6 grudnia tego roku Kraków przypadł Siedmiogrodowi i 28 marca 1657 wojska Jerzego II Rakoczego dotarły do miasta i zasiliły jego załogę 2500 wojska. Miasto w czasie szwedzkiego panowania zyskało nowe umocnienia, rozbudowano te z 1655 autorstwa Izydora Affaity. Walki o miasto były zażarte, jednak wobec braku ciężkiej artylerii wojska koronne niewiele mogły wskórać i jedyną skuteczną taktyką okazało się odcięcie miasta od dostaw. W sierpniu pod Krakowem stanęła armia cesarska (17–18 tys. żołnierzy) pod dowództwem feldmarszałka Melchiora von Hatzfeldta, wspierając wojska polskie. 4 sierpnia 1657 roku wojska królewsko-cesarskie szykowały się do szturmu, gdy nadszedł rozkaz od księcia Rakoczego, oblężonego w tym czasie przez siły tatarsko-polskie, nakazujący Węgrom pod rozkazami Jana Bethlena oddanie Krakowa. Po kapitulacji wojsk siedmiogrodzkich wojska koronne 7 sierpnia weszły do Lwowa, skąd po krótkim odpoczynku dywizje Lubomirskiego i Czarnieckiego ruszyły pod Kraków, by wspomóc oblegającą miasto armię cesarską. Osamotniony szwedzki garnizon gen. Pawła Wirtza skapitulował dopiero dnia 25 sierpnia na honorowych warunkach, co zakończyło oblężenie Krakowa. Garnizon twierdzy zgodnie z zawartą umową opuścił Kraków pięć dni po podpisaniu kapitulacji, a w uroczystości uczestniczył król Polski Jan Kazimierz. 4 września Jan Kazimierz uroczyście wjechał na Wawel, lecz całe miasto było wyniszczone w wyniku 2-letniej okupacji. Uwolniona od okupacji stolica była całkowicie zrujnowana, a okoliczne wsie, miasteczka i klasztory złupione, a następnie spalone lub zburzone. Taki sam los spotkał przedmieścia Krakowa. Na Kleparzu spośród 113 mieszkańców zostało jedynie 15, mieszkających teraz w szopach i budach. Na placu Biskupim z 51 domów zostało jedynie 5 domów i jedna buda. Na Piasku przed okupacją było kilkaset domów, z których żaden nie ocalał. Także Stradom został całkowicie zniszczony. Całkowicie splądrowano komnaty królewskie na Wawelu, skąd okupanci wywozili złoto i srebro, kosztowności ze skarbca, kobierce, obicia oraz inny wartościowy sprzęt. Ponadto Szwedzi rozbili trumnę świętego Stanisława, rabując większą część relikwii (resztkę zdołał uratować rektor Akademii). Znaczna część zrabowanych kosztowności zatonęła później w czasie transportu do Szwecji z powodu sztormów na Bałtyku.

Wielka Waga (tzw. Waga Ołowiowa) – budynek, w którym dokonywano ważenia towarów powyżej jednego cetnara (około 50 kg), głównie miedzi, ołowiu i żelaza, zlokalizowany pomiędzy Sukiennicami a kościołem św. Wojciecha. Waga Ołowiowa była jedną z dwóch wag miejskich na Rynku Głównym w Krakowie. Wielokrotnie przebudowywana, ostatecznie rozebrana około 1870 roku.

Studzienka Badylaka – studzienka imienia Walentego Badylaka, znajdująca się na Rynku Głównym w Krakowie. Powstała jako upamiętnienie czynu Walentego Badylaka, który w proteście przeciwko przemilczeniu przez władzę zbrodni katyńskiej, przywiązał się łańcuchami do hydrantu przy zachodniej części krakowskiego Rynku Głównego i dokonał 21 marca 1980 roku aktu samospalenia. Jego czyn został upamiętniony w 1990 roku tablicą pamiątkową, umieszczoną pod studzienką, którą odsłonił wnuk Walentego, ksiądz Wojciech Badylak. Na tablicy zapisano słowa: W 2004 roku hydrant został odrestaurowany i zawieszono na nim dodatkowe upamiętnienie Badylaka. Tabliczka zawieszona na studzience głosi:

Pomnik Adama Mickiewicza (przez krakowian zwany potocznie „Adasiem”) – pomnik znajdujący się w Krakowie po wschodniej stronie Rynku Głównego, pomiędzy Sukiennicami a wylotem ulicy Siennej.

Wieża ratuszowa – zabytkowa gotycka wieża zbudowana na początku XV wieku, znajdująca się w Krakowie na Rynku Głównym 1. Ocalała ze zburzonego w 1820 roku ratusza – wówczas głównego gmachu administracyjnego Krakowa. Ma wysokość 70 m. Wśród budynków na Rynku, ratusz wyróżniał się swoją sylwetką: wysoka wieża, zwieńczona kiedyś gotyckim hełmem z zegarem wieżowym, z przylegającym korpusem zamkniętym trójkątnym szczytem i spichlerz.