Pruszków (stacja kolejowa)

Powiat pruszkowski – powiat w Polsce, w zachodniej części województwa mazowieckiego, utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Pruszków. Jest to najmniejszy powiat ziemski w województwie i najgęściej zaludniony powiat w Polsce (w 2020 – 673,6 os/km²). Według danych z 31 grudnia 2019 roku powiat zamieszkiwało 165 912 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 166 436 osób.

Liceum Ogólnokształcące im. Tomasza Zana w Pruszkowie – liceum ogólnokształcące, które powstało w 1921 pierwotnie jako gimnazjum.

Elektrownia Pruszków – elektrociepłownia znajdująca się w Pruszkowie, przy ul. Waryńskiego 1 w dzielnicy Gąsin, 10 km na południowy zachód od Warszawy w województwie mazowieckim. Została uruchomiona w 1914 roku i jest najstarszą działającą elektrownią w strukturze PGNiG Termika. Elektrownia składa się z: 5 kotłów parowych o mocy nominalnej łącznej 149 MW 2 kotłów wodnych o mocy łącznej 58 MW turbozespołu o mocy 8 MW turbozespołu o mocy 1 MW (uruchomienie 2008/2009, rozruch próbny I/II-2009, eksploatacja od połowy II-2009) Elektrociepłownia dostarcza ciepło odbiorcom w rejonie Pruszkowa i Piastowa.

Park im. Tadeusza Kościuszki (również Park Sokoła) – park miejski położony w śródmiejskiej części Pruszkowa, posiada obszar 4,26 ha. Powstał w II połowie XIX wieku jako założenie parkowe towarzyszące wybudowanemu w 1876 neorenesansowemu pałacykowi, który powstał na zlecenie właściciela miejscowej kaflarni Ignacego Więckowskiego. Kolejnymi właścicielami byli Aleksander Stępiński i hr. Ksawery Pusłowski, który wynajął pałacyk na lecznicę psychiatryczną dr. Daniela Goldberga, która posiadała niewielki oddział kliniczny. W październiku 1914 podczas ostrzału miasta budynek został nieznacznie uszkodzony, po remoncie przez kilka lat mieścił dom dla księży emerytów, a następnie na parterze urządzono kino „Znicz”. Od lat 20. na piętrze pałacyku mieścił się pruszkowski oddział Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, mimo że formalnie stanowił własność kurii biskupiej, z tego okresu pochodzi potoczna nazwa parku i pałacyku. W 1945 nieruchomość przeszła na własność skarbu państwa i ulokowano tam Dom Kultury Dzieci i Młodzieży, a po likwidacji kina parter zajęła filia biblioteki publicznej i szkoła muzyczna. W dniu 4 stycznia 2006 północną część parku i pałacyk wpisano do rejestru zabytków (nr A-664), w latach 2009–2011 miała miejsce przebudowa parku pozwalająca na połączenie funkcji parku miejskiego i kompleksowego ogrodu dziecięcego z placami zabaw. Powstało wówczas nowe ogrodzenie, przebudowano alejki spacerowe, wymieniono oświetlenia i elementy małej architektury. W pobliżu skrzyżowania ulic Niepodległości i Fryderyka Chopina powstał wówczas skwer z klombami z umieszczoną centralnie fontanną „Mali Muzykanci”.

Zakłady przemysłowe „1 Maja” – zakłady powstałe w 1920 z inicjatywy Stowarzyszenia Mechaników Polskich z Ameryki na terenie miasta Pruszków. Do 1948 nosiły nazwę Zakłady Przemysłowe Stowarzyszenia Mechaników Polskich. Początkowo produkowano wiertarki i tokarki. W 1925 rozpoczęto produkcję frezarek uniwersalnych, a w 1936, uruchomiono produkcję frezarek serii FA, które były wzorowane na konstrukcji CINCINNATI. Zakład produkował również obrabiarki dla przemysłu zbrojeniowego, oraz działa przeciwpancerne na licencji Boforsa. Przy zakładzie zorganizowano szkołę zawodową przemysłu metalowego. 16 stycznia 1945 zabudowania fabryczne zostały wysadzone w powietrze przez wycofujące się oddziały niemieckie. Po trwającej dwa lata odbudowie zakład wznowił produkcję frezarek serii FA. W połowie lat pięćdziesiątych zostały skonstruowane nowe rodziny frezarek poziomych i pionowych. Początkowo produkowano obrabiarki na potrzeby kraju, później również na eksport. Po 1970 zaczęto produkować sterowaną numerycznie frezarkę konsolową z głowicą rewolwerową oraz pionowe centra obróbkowe sterowane numerycznie.

Nowa Stacja – centrum handlowo-rozrywkowe w Pruszkowie w województwie mazowieckim w Polsce, otwarte w 2018 roku.

Pruszków (od 1916 miasto Pruszków i Skorosze) – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1867–1916 w Warszawskiem. Siedzibą władz gminy była wieś Pruszków.

Pruszków – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, siedziba powiatu pruszkowskiego, nad rzeką Utratą. Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej. Według danych GUS z 30 czerwca 2025 roku, Pruszków liczył 65 886 mieszkańców i był pod względem liczby ludności piątym (po Warszawie, Radomiu, Płocku oraz Siedlcach) miastem w województwie mazowieckim.

Bitwa o Pruszków – działania zbrojne w czasie I wojny światowej na froncie wschodnim, trwające od 12 do 14 października 1914 roku. Walki w okolicach Pruszkowa w dniach 12–18 października 1914 były jednym z epizodów bitwy pod Warszawą i Iwangorodem. Wojska niemieckie miały zamiar zdobyć Warszawę i 11 października 1914 roku wkroczyły do Pruszkowa. Rosjanom udało się przy dużej przewadze liczebnej w kontrataku odepchnąć oddziały Niemców i zmusić do wycofania. Działania na froncie przyniosły wielkie zniszczenia. W następstwie pojedynku baterii artylerii Niemców i Rosjan w Pruszkowie oraz Żbikowie zniszczonych całkowicie lub częściowo zostało setki domów mieszkalnych, zginęło lub zostało rannych wielu ludzi. Poważnie ucierpiały powstałe dopiero dwa kościoły: kościół pw. św. Kazimierza w Pruszkowie i kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP na Żbikowie. W centrum ostrzelane zostały budynki stacji kolejowej, w Parku Bersohna – wszystkie budynki, zrujnowany został budynek SKE (Stowarzyszenia Księży Emerytów). Prawie wszystkie budynki w fabryce ołówków St. Majewskiego poważnie zostały uszkodzone. Zrujnowane zostały wszystkie zakłady przemysłowe w mieście. W sierpniu 1915 roku Pruszków i Żbików zostały zajęte przez Niemców już bez walki. Współczesnym świadectwem bitwy jest wspólna kwatera wojenna żołnierzy rosyjskich i niemieckich na cmentarzu parafialnym przy ul. Cmentarnej w Pruszkowie oraz cmentarz wojenny zlokalizowany w miejscowości Pęcice, ok. 200 m od wschodniego krańca ul. Pęcickiej.

Synagoga w Pruszkowie – synagoga, która została wzniesiona w XX w. i mieściła się przy ulicy Prusa. Była to niewielka, drewniana budowla. Na tej samej działce wzniesiono także mykwę. Zostały one wzniesione na gruncie należącym do Mordechaja Gutowicza, który był jednym z aktywniejszych działaczy środowiska żydowskiego w Pruszkowie. Synagoga została rozebrana przez ludność żydowską na wieść o tworzeniu getta w 1940 roku. W założeniu społeczności zajmującej się rozbiórką budynek miał zostać przeniesiony i złożony na nowo na terenie getta, które miało stać się nową dzielnicą żydowską. Plany nie doczekały się realizacji z uwagi na deportację mieszkańców getta pruszkowskiego do getta warszawskiego w 1941 roku. Po wojnie nie została odbudowana, zachowane zostały fragmenty posadzki mykwy mieszczące się w podwórzu między budynkami Bolesława Prusa 38 i 40. W 2023 roku na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie rozpoczęto prace archeologiczne w miejscu po synagodze i mykwie stanowiące przygotowanie do objęcia obiektu ochroną konserwatorską. Jako cel badań wskazano wyznaczenie dokładnego położenia zachowanych reliktów i ocena ich stanu zachowania. Kierownikiem prac jest Wiesław Małkowski.

Dulag 121 Pruszków (Durchgangslager 121 Pruszków) – niemiecki nazistowski obóz przejściowy, w którym gromadzono cywilną ludność Warszawy i okolicznych miejscowości, wypędzaną z domów w trakcie oraz po zakończeniu powstania warszawskiego. Obóz został utworzony 6 sierpnia 1944 na terenie dawnych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Pruszkowie. Funkcjonował do połowy grudnia 1944, a w formie szczątkowej – do 16 stycznia 1945. Przez Dulag 121 przeszło w tym okresie od 390 tys. do 410 tys. osób, spośród których dziesiątki tysięcy zostały po krótkim pobycie w obozie wywiezione na roboty przymusowe w głąb Rzeszy lub zesłane do obozów koncentracyjnych. Z powodu chorób, wyczerpania lub z rąk strażników poniosło śmierć od kilkuset do kilku tysięcy więźniów Dulagu 121. Ponad 30 tys. osób zdołało jednak opuścić obóz dzięki pomocy zatrudnionego tam polskiego personelu.

Muzeum Dulag 121 – muzeum w Pruszkowie, utworzone w 2010 roku, dokumentujące historię niemieckiego obozu przejściowego Dulag 121 oraz losy mieszkańców Warszawy wypędzonych z miasta w czasie powstania 1944 roku. Muzeum stanowi samorządową instytucję kultury powiatu pruszkowskiego. Mieści się na obrzeżach dawnych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego (obecnie Millennium Logistic Park) w specjalnie na ten cel zaprojektowanym budynku.