Dulag 121 Pruszków

Muzeum Dulag 121 – muzeum w Pruszkowie, utworzone w 2010 roku, dokumentujące historię niemieckiego obozu przejściowego Dulag 121 oraz losy mieszkańców Warszawy wypędzonych z miasta w czasie powstania 1944 roku. Muzeum stanowi samorządową instytucję kultury powiatu pruszkowskiego. Mieści się na obrzeżach dawnych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego (obecnie Millennium Logistic Park) w specjalnie na ten cel zaprojektowanym budynku.

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Józefa Piłsudskiego w Pruszkowie – państwowa szkoła podstawowa w Pruszkowie.

Stadion MZOS Znicz w Pruszkowie – miejski stadion piłkarski, na którym swoje mecze rozgrywają piłkarze Znicza Pruszków oraz tymczasowo Pogoń Grodzisk Mazowiecki (do momentu spełnienia wymogów PZPN, UEFA i FIFA na Stadionie Miejskim w Grodzisku Mazowieckim). Ma jedną trybunę, sztuczne oświetlenie (2400 luksów) i podgrzewaną murawę.

Elektrownia Pruszków – elektrociepłownia znajdująca się w Pruszkowie, przy ul. Waryńskiego 1 w dzielnicy Gąsin, 10 km na południowy zachód od Warszawy w województwie mazowieckim. Została uruchomiona w 1914 roku i jest najstarszą działającą elektrownią w strukturze PGNiG Termika. Elektrownia składa się z: 5 kotłów parowych o mocy nominalnej łącznej 149 MW 2 kotłów wodnych o mocy łącznej 58 MW turbozespołu o mocy 8 MW turbozespołu o mocy 1 MW (uruchomienie 2008/2009, rozruch próbny I/II-2009, eksploatacja od połowy II-2009) Elektrociepłownia dostarcza ciepło odbiorcom w rejonie Pruszkowa i Piastowa.

Bitwa o Pruszków – działania zbrojne w czasie I wojny światowej na froncie wschodnim, trwające od 12 do 14 października 1914 roku. Walki w okolicach Pruszkowa w dniach 12–18 października 1914 były jednym z epizodów bitwy pod Warszawą i Iwangorodem. Wojska niemieckie miały zamiar zdobyć Warszawę i 11 października 1914 roku wkroczyły do Pruszkowa. Rosjanom udało się przy dużej przewadze liczebnej w kontrataku odepchnąć oddziały Niemców i zmusić do wycofania. Działania na froncie przyniosły wielkie zniszczenia. W następstwie pojedynku baterii artylerii Niemców i Rosjan w Pruszkowie oraz Żbikowie zniszczonych całkowicie lub częściowo zostało setki domów mieszkalnych, zginęło lub zostało rannych wielu ludzi. Poważnie ucierpiały powstałe dopiero dwa kościoły: kościół pw. św. Kazimierza w Pruszkowie i kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP na Żbikowie. W centrum ostrzelane zostały budynki stacji kolejowej, w Parku Bersohna – wszystkie budynki, zrujnowany został budynek SKE (Stowarzyszenia Księży Emerytów). Prawie wszystkie budynki w fabryce ołówków St. Majewskiego poważnie zostały uszkodzone. Zrujnowane zostały wszystkie zakłady przemysłowe w mieście. W sierpniu 1915 roku Pruszków i Żbików zostały zajęte przez Niemców już bez walki. Współczesnym świadectwem bitwy jest wspólna kwatera wojenna żołnierzy rosyjskich i niemieckich na cmentarzu parafialnym przy ul. Cmentarnej w Pruszkowie oraz cmentarz wojenny zlokalizowany w miejscowości Pęcice, ok. 200 m od wschodniego krańca ul. Pęcickiej.

Park Potulickich – park miejski położony w śródmiejskiej części Pruszkowa. Posiada obszar 23,25 ha, w tym zbiorniki wodne o powierzchni 8,5 ha i jest uznany za zabytek wpisany do rejestru zabytków pod numerem 623403. Założenie parkowe powstało na zlecenie hr. Antoniego Potulickiego w II połowie XIX wieku jako otoczenie klasycystycznego pałacyku Potulickich, projektantem był niemiecki architekt Karol Sparman. Zgodnie z panującymi wówczas tendencjami kompozycja uwzględniała istniejące ukształtowanie terenu oraz naturalny układ wodny złożony ze starorzecza rzeki Utraty i czterech stawów o łącznej powierzchni 8,5 ha. W ich rejonie rosną olsze, wiązy, a także jesiony, brzozy i lipy, zaś przy dawnym korycie rzecznym zespół podmokłych zbiorowisk szuwarowo-turzycowych. Na największym stawie znajduje się wyspa, na której została ustawiona figura Najświętszej Marii Panny, która po zmroku jest oświetlona. W 2010 w jego centralnej części uruchomiono fontannę, która poza walorami estetycznymi pełni również funkcję natleniającą. Zbiorniki są połączone ze sobą i z rzeką Utratą siecią kanałów, nad którymi wybudowano ozdobne mostki. Wyjątkowy charakter Parku Potulickich podkreśla cenny starodrzew, w skład którego wchodzą topole białe i szare, modrzewie europejskie, olsze czarne, wiąz szypułkowy, jesion wyniosły stanowiące pomniki przyrody. Istniejące warunki przyrodnicze sprawiły, że jest to obszar naturalnego siedliska i miejsc lęgowych licznej fauny, a szczególnie ptaków. W południowo-zachodniej części parku znajduje się wpisany do rejestru zabytków zespół pałacowy złożony z powstałego ok. 1860 Pałacyku Potulickich, oficyny dworskiej i wozowni oraz lodowni. Przed pałacem znajduje się ustawiona w 1979 rzeźba Tadeusza Tchórzewskiego "Narodziny Narcyza". Przy ulicy Bolesława Prusa (dawniej Helenowska) na zrekonstruowanym murze ogrodzenia parku umieszczono tablicę upamiętniającą masową egzekucję z 1943, która znajduje się w ewidencji Miejsc Pamięci Narodowej.

Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. Stefana Woydy – placówka utworzona 1 czerwca 1975 roku w Pruszkowie. Założycielem i wieloletnim dyrektorem był mgr Stefan Woyda. Po jego śmierci stanowisko objęła mgr Dorota Słowińska. Główna działalność muzeum archeologicznego skupia się wokół Mazowieckiego Centrum Metalurgicznego, drugiego co do wielkości centrum hutniczego w "barbarzyńskiej" Europie.

Głaz narzutowy w Pruszkowie – pomnik przyrody, granitowy lub gnejsowy głaz narzutowy zlokalizowany w obrębie ogrodu Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie. Jest to jedyny pomnik przyrody nieożywionej powiatu pruszkowskiego i największy głaz narzutowy w Pruszkowie. Głaz został wydobyty w 1995, w trakcie robót budowlanych przy ul. Grunwaldzkiej w Pruszkowie. Prawdopodobnie został on przywleczony na obecny teren miasta wraz z lądolodem skandynawskim (młodsze nasunięcia środkowopolskie) od około 215 lub 185 do 130 tysięcy lat temu. Zapewne został on wyegzarowany z podłoża Smålandii (południowo-wschodnia Szwecja). Wymiary głazu są następujące: długość – 3,1 m, szerokość – 2,2 m, wysokość – 1,3 m, obwód – 8,0 m, objętość – 4,6 m³, waga (szacunkowo) – 12,8 tony.

Liceum Ogólnokształcące im. Tomasza Zana w Pruszkowie – liceum ogólnokształcące, które powstało w 1921 pierwotnie jako gimnazjum.

Park im. Tadeusza Kościuszki (również Park Sokoła) – park miejski położony w śródmiejskiej części Pruszkowa, posiada obszar 4,26 ha. Powstał w II połowie XIX wieku jako założenie parkowe towarzyszące wybudowanemu w 1876 neorenesansowemu pałacykowi, który powstał na zlecenie właściciela miejscowej kaflarni Ignacego Więckowskiego. Kolejnymi właścicielami byli Aleksander Stępiński i hr. Ksawery Pusłowski, który wynajął pałacyk na lecznicę psychiatryczną dr. Daniela Goldberga, która posiadała niewielki oddział kliniczny. W październiku 1914 podczas ostrzału miasta budynek został nieznacznie uszkodzony, po remoncie przez kilka lat mieścił dom dla księży emerytów, a następnie na parterze urządzono kino „Znicz”. Od lat 20. na piętrze pałacyku mieścił się pruszkowski oddział Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, mimo że formalnie stanowił własność kurii biskupiej, z tego okresu pochodzi potoczna nazwa parku i pałacyku. W 1945 nieruchomość przeszła na własność skarbu państwa i ulokowano tam Dom Kultury Dzieci i Młodzieży, a po likwidacji kina parter zajęła filia biblioteki publicznej i szkoła muzyczna. W dniu 4 stycznia 2006 północną część parku i pałacyk wpisano do rejestru zabytków (nr A-664), w latach 2009–2011 miała miejsce przebudowa parku pozwalająca na połączenie funkcji parku miejskiego i kompleksowego ogrodu dziecięcego z placami zabaw. Powstało wówczas nowe ogrodzenie, przebudowano alejki spacerowe, wymieniono oświetlenia i elementy małej architektury. W pobliżu skrzyżowania ulic Niepodległości i Fryderyka Chopina powstał wówczas skwer z klombami z umieszczoną centralnie fontanną „Mali Muzykanci”.

Synagoga w Pruszkowie – synagoga, która została wzniesiona w XX w. i mieściła się przy ulicy Prusa. Była to niewielka, drewniana budowla. Na tej samej działce wzniesiono także mykwę. Zostały one wzniesione na gruncie należącym do Mordechaja Gutowicza, który był jednym z aktywniejszych działaczy środowiska żydowskiego w Pruszkowie. Synagoga została rozebrana przez ludność żydowską na wieść o tworzeniu getta w 1940 roku. W założeniu społeczności zajmującej się rozbiórką budynek miał zostać przeniesiony i złożony na nowo na terenie getta, które miało stać się nową dzielnicą żydowską. Plany nie doczekały się realizacji z uwagi na deportację mieszkańców getta pruszkowskiego do getta warszawskiego w 1941 roku. Po wojnie nie została odbudowana, zachowane zostały fragmenty posadzki mykwy mieszczące się w podwórzu między budynkami Bolesława Prusa 38 i 40. W 2023 roku na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie rozpoczęto prace archeologiczne w miejscu po synagodze i mykwie stanowiące przygotowanie do objęcia obiektu ochroną konserwatorską. Jako cel badań wskazano wyznaczenie dokładnego położenia zachowanych reliktów i ocena ich stanu zachowania. Kierownikiem prac jest Wiesław Małkowski.

Powiat pruszkowski – powiat w Polsce, w zachodniej części województwa mazowieckiego, utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Pruszków. Jest to najmniejszy powiat ziemski w województwie i najgęściej zaludniony powiat w Polsce (w 2020 – 673,6 os/km²). Według danych z 31 grudnia 2019 roku powiat zamieszkiwało 165 912 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 166 436 osób.