Paul-Löbe-Haus

Republika Weimarska (niem. Weimarer Republik), oficjalnie Rzesza Niemiecka (niem. Deutsches Reich), również Republika Niemiecka (niem. Deutsche Republik) – okres w dziejach państwa niemieckiego obejmujący lata 1918–1933. Było to państwo federalne, demokratyczne, z mieszaną prezydencko-parlamentarną formą rządów, ze stolicą w Berlinie. Potoczna i najbardziej rozpowszechniona nazwa w historiografii tego państwa pochodzi od miasta Weimar, w którym obradowało zgromadzenie narodowe, uchwalające konstytucję. Na powstanie republiki bezpośredni wpływ miała klęska Cesarstwa Niemieckiego w I wojnie światowej. Faktycznym końcem republiki był wydany 28 lutego 1933 przez prezydenta Rzeszy Paula von Hindenburga po pożarze Reichstagu dekret „O ochronie narodu i państwa” (niem. Verordnung zum Schutz von Volk und Staat), który na tydzień przed przedterminowymi wyborami do Reichstagu zawieszał „czasowo” podstawowe prawa obywatelskie zawarte w konstytucji weimarskiej. Od publikacji tego dekretu, sukcesywnie przedłużanego w następnych latach aż po rok 1945, Niemcy stały się „państwem stanu wyjątkowego” – III Rzeszą. 23 marca 1933, przy absencji aresztowanych posłów komunistycznych i socjaldemokratycznych, Reichstag przyjął większością konstytucyjną „Ustawę o pełnomocnictwach” (niem. Ermächtigungsgesetz), oznaczającą w praktyce przekazanie pełni władzy Adolfowi Hitlerowi, gdyż ta ustawa konstytucyjna pozwalała rządowi Hitlera na uchwalanie ustaw bez względu na brzmienie Konstytucji i bez konieczności uzyskiwania każdorazowej zgody Reichstagu. Ograniczenia były czysto formalne (zakaz likwidowania instytucji Reichstagu, Rady Rzeszy, rządu i prezydenta) i wkrótce zlekceważone: Radę Rzeszy rozwiązano 14 lutego 1934, wkrótce po ustawie „O przebudowie Rzeszy” (niem. Gesetz über den Neuaufbau des Reichs) z 30 stycznia 1934, która zniosła federacyjny ustrój terytorialny państwa, likwidując odrębność ustrojową krajów związkowych Rzeszy i przekształcając je w zwykłe jednostki administracyjne państwa unitarnego, a po śmierci Hindenburga 2 sierpnia tego roku, na mocy uchwalonej dzień wcześniej ustawy, połączono urzędy prezydenta i kanclerza w specjalnie utworzony dla Hitlera urząd wodza i kanclerza Rzeszy (niem. Der Führer und Reichskanzler). Konstytucja weimarska nie została jednak formalnie uchylona do 1949 r.

Bundestag – stacja metra w Berlinie, w dzielnicy Tiergarten, w okręgu administracyjnym Mitte linii U5. Stacja została otwarta 8 sierpnia 2009 r. Znajduje się w Pasie Federalnym bezpośrednio przed budynkiem Paul-Löbe-Haus. Odległość pomiędzy stacjami Bundestag i Brandenburger Tor wynosi ok. 680 m, a pomiędzy stacjami Bundestag i Hauptbahnhof 610 m. Wejścia do stacji znajdują się przy ulicy Otto-von-Bismarck-Allee oraz przy ulicy Paul-Löbe-Allee. Stacja ma powierzchnię 3000 m² i wysokość 8 metrów.

Operacja berlińska, bitwa o Berlin (w historiografii radzieckiej i rosyjskiej jako Berlińska Strategiczna Operacja Ofensywna) – operacja ofensywna Armii Czerwonej przy wsparciu Ludowego Wojska Polskiego przeprowadzona między 16 kwietnia a 2 maja 1945 roku na froncie wschodnim II wojny światowej siłami 1 i 2 Frontu Białoruskiego oraz 1 Frontu Ukraińskiego. Jej celem było zdobycie stolicy III Rzeszy, Berlina, i zakończenie II wojny światowej w Europie. 12 stycznia 1945 roku Armia Czerwona rozpoczęła operację wiślańsko-odrzańską i nacierała na zachód przez Prusy Wschodnie, Dolny Śląsk, Pomorze i Górny Śląsk, tymczasowo zatrzymując się na linii 60 km na wschód od Berlina wzdłuż Odry. Kiedy ofensywa została wznowiona, 1 Front Białoruski i 1 Front Ukraiński zaatakowały Berlin od stron wschodniej i południowej, podczas gdy 2 Front Białoruski otoczył wojska niemieckie na północ od Berlina. Walki w Berlinie rozpoczęły się 20 kwietnia, a zakończyły się rano 2 maja. Pierwsze przygotowania obronne w okolicach Berlina rozpoczęto 20 marca, kiedy nowo mianowany dowódca Grupy Armii „Wisła” gen. Gotthard Heinrici trafnie przewidział, że główne radzieckie natarcie zostanie wyprowadzone nad rzeką Odrą. Zanim główne walki w Berlinie się rozpoczęły, Armia Czerwona zamierzała okrążyć Berlin w wyniku stoczonych bitew o wzgórza Seelow i pod Halbe. 20 kwietnia 1 Front Białoruski marsz. Gieorgija Żukowa rozpoczął ostrzeliwanie artyleryjskie centrum Berlina, a 1 Front Ukraiński marsz. Iwana Koniewa nacierał na północ przez ostatnie formacje Grupy Armii „Środek”. Niemieckie siły obronne były głównie dowodzone przez Helmutha Weidlinga i składały się z wielu wyczerpanych, źle uzbrojonych i zdezorganizowanych dywizji Wehrmachtu i Waffen-SS, jak i żołnierzy Volkssturmu i Hitlerjugend. Przez następne dni wojska radzieckie szybko nacierały przez miasto, docierając do jego centrum i po zaciętych walkach także do Reichstagu 30 kwietnia. Zanim wojna się skończyła, niemiecki przywódca Adolf Hitler i kilku innych jego współpracowników popełnili samobójstwo. Obrońcy miasta skapitulowali ostatecznie 2 maja. Mimo to walki kontynuowano na północny zachód, zachód i południowy zachód od miasta do kapitulacji III Rzeszy 8 maja (9 maja w Związku Radzieckim), kiedy niemieckie jednostki spróbowały przedrzeć się na zachód i poddać się zachodnim aliantom.

Pożar Reichstagu (niem. Reichstagsbrand) – pożar gmachu parlamentu Rzeszy (niem. Reichstagsgebäude) w Berlinie w nocy z 27 na 28 lutego 1933 roku. Budynek parlamentu Rzeszy został najprawdopodobniej podpalony. W maju 1933 roku przed IV Izbą Karną Sądu Najwyższego Rzeszy w Lipsku o podpalenie Reichstagu oskarżono holenderskiego komunistę Marinusa van der Lubbego, ujętego na miejscu zdarzenia oraz prominentnych działaczy partii komunistycznej: Ernsta Torglera (przewodniczącego frakcji KPD w Reichstagu) oraz członków Kominternu, Bułgarów: Georgiego Dimitrowa (późniejszego sekretarza generalnego Kominternu (1934–1943) i po II wojnie światowej komunistycznego premiera Bułgarii), Błagoja Popowa i Wassila Tanewa . Oskarżenie próbowało przedstawić podpalenie jako sygnał dla komunistycznych wystąpień zbrojnych przeciwko państwu niemieckiemu. W procesie lipskim van der Lubbe został skazany na karę śmierci, która została wykonana 10 stycznia 1934 roku. Inni oskarżeni zostali uniewinnieni z braku dowodów winy. W 2008 roku wyrok skazujący van der Lubbego został unieważniony przez prokuraturę federalną, z uzasadnieniem, że kara śmierci została wyznaczona na podstawie konkretnych zapisów nazistowskich niezgodnych z elementarnymi zasadami praworządności. Okoliczności pożaru do dziś nie zostały wyjaśnione. Sposób wykorzystania incydentu pożaru Reichstagu był decydującym krokiem na drodze do pełnego przejęcia władzy w Republice Weimarskiej przez NSDAP i przekształcenia republiki parlamentarnej w monopartyjne policyjne państwo totalitarne. Pod wpływem dramatyzmu wydarzeń Prezydent Rzeszy Paul von Hindenburg został nakłoniony przez Adolfa Hitlera i Franza von Papena do podpisania już 28 lutego w trybie art. 48 konstytucji Republiki Weimarskiej (regulującego tzw. stany nadzwyczajne), tzw. Reichstagsbrandverordnung – dekretu „O ochronie narodu i państwa” (niem. Verordnung zum Schutz von Volk und Staat), który na tydzień przed przedterminowymi wyborami do Reichstagu zawieszał „czasowo” podstawowe prawa obywatelskie zawarte w konstytucji Republiki Weimarskiej z 1919 (niem. Die Verfassung des Deutschen Reiches lub też Weimarer Reichsverfassung), sankcjonując prawnie prześladowanie opozycji politycznej NSDAP przez policję pruską (podporządkowaną Hermannowi Göringowi jako komisarycznemu ministrowi spraw wewnętrznych Prus) i SA, której oddziałom Göring nadał uprzednio jako tzw. policji pomocniczej (niem. Hilfspolizei) pełne uprawnienia policyjne co do stosowania środków przymusu. Dekret zawieszał m.in. tajemnicę korespondencji, wolność zgromadzeń, nietykalność osobistą obywateli i ich mieszkań, dopuszczał tzw. „areszt prewencyjny”, czyli internowanie bez nakazu sądowego przez policję (i policję pomocniczą) i wolność publikacji. Co najważniejsze – zawieszał również możliwość sądowej kontroli decyzji administracyjnych podjętych w jego trybie (brak możliwości odwołania się do sądu). Rozstrzygające było również powierzenie wykonania dekretu ministrowi spraw wewnętrznych, a nie ministrowi wojny Rzeszy (tzn. policyjny stan wyjątkowy, a nie stan wojenny pod władzą i kontrolą Reichswehry). Od publikacji tego dekretu, sukcesywnie przedłużanego w następnych latach aż po rok 1945, Niemcy stały się „państwem stanu wyjątkowego” – III Rzeszą.

Gmach parlamentu Rzeszy w Berlinie (niem. Reichstagsgebäude, potocznie Reichstag) – od 1999 roku siedziba Bundestagu w Berlinie. Od 1994 roku jest miejscem obrad Zgromadzenia Federalnego (niem. Bundesversammlung), które odbywa się co pięć lat w celu wyboru prezydenta Niemiec (niem. Bundespräsident). Gmach znajduje się w dzielnicy Tiergarten. Neorenesansowy budynek został zbudowany w latach 1884–1894 według projektu Paula Wallota. Do 1918 roku obradował w nim parlament II Rzeszy Niemieckiej. W latach 1919–1933 odbywały się tu posiedzenia parlamentu Republiki Weimarskiej. Gmach doznał poważnych uszkodzeń wskutek pożaru w 1933 r. oraz w wyniku działań wojennych. Został odbudowany w zmodernizowanej formie w latach 60. XX wieku przez Paula Baumgartena i przebudowany po zjednoczeniu Niemiec w latach 1991–1999 według projektu Normana Fostera.

Bundestag (pełna nazwa Deutscher Bundestag) – druga obok Bundesratu (Rady Federalnej) izba parlamentu Niemiec. Jest najwyższym organem konstytucyjnym Republiki Federalnej Niemiec i jedynym organem państwowym wybieranym bezpośrednio przez obywateli. Na płaszczyźnie federalnej jedynie on tworzy prawo, które obowiązuje na obszarze całego państwa.

Große Halle, także Volkshalle, Halle des Volkes, Ruhmeshalle – budynek zaprojektowany przez Alberta Speera na podstawie szkiców Adolfa Hitlera. W jego koncepcji miał być zwieńczeniem monumentalnych planów przebudowy Berlina – Planu Germania.

Pałac Przewodniczącego Reichstagu (niem. Reichstagspräsidentenpalais) – niemiecki budynek rządowy (federalny) zlokalizowany w centrum Berlina (Mitte), nad Sprewą (promenada Reichstagsufer), przy Friedrich-Ebert-Platz, naprzeciw Reichstagu, wtórnie w obrębie kompleksu Jakob-Kaiser-Haus.

Marie-Elisabeth-Lüders-Haus – niemiecki budynek rządowy (federalny) zlokalizowany w centrum Berlina, bezpośrednio nad Sprewą, pomiędzy Adele-Schreiber-Krieger-Strasse, Luisenstrasse i Schiffbauerdamm. Jego patronem jest Marie-Elisabeth Lüders (1878-1966), niemiecka polityczka liberalna, posłanka do Reichstagu, pierwsza w tym kraju kobieta z tytułem doktora nauk politycznych.

Pomnik Żołnierzy Radzieckich w Berlinie (niem. Sowjetisches Ehrenmal) – monument zlokalizowany przy ul. 17 czerwca w Parku Großer Tiergarten, ok. 200 m na zachód od Bramy Brandenburskiej, który został odsłonięty 11 listopada 1945 roku.

Krolloper (pol. „Opera Krolla”) – budynek, niegdyś znajdujący się w Berlinie, w dzielnicy Tiergarten, na obszarze noszącym później nazwę Platz der Republik (pol. „Plac Republiki”). Powstał w stylu renesansu biedermeierowskiego w latach 1843–1844 z inicjatywy pruskiego króla Fryderyka Wilhelma IV i przedsiębiorcy Josepha Krolla jako lokal gastronomiczno-rozrywkowy. Joseph Kroll prowadził ten lokal do swojej śmierci w 1848 roku, zaś po nim interes przejęła jego córka Auguste, która przekształciła lokal w prywatną instytucję teatralną. W 1894 roku budynek nabył właściciel browaru Julius Bötzow, który rok później wydzierżawił obiekt państwowej instytucji teatralnej. W 1896 roku gmach przeszedł na własność skarbu państwa, po czym do 1931 roku służył jako miejsce wystawiania różnych utworów scenicznych, m.in. oper. W okresie od marca 1933 roku do kwietnia 1942 roku w budynku odbywały się posiedzenia niemieckiego parlamentu (Reichstagu), co było następstwem pożaru, jaki strawił siedzibę tego organu w lutym 1933 roku. W 1943 i 1945 roku obiekt uległ zniszczeniu w wyniku działań związanych z II wojną światową, a następnie w 1951 i 1957 roku został rozebrany.

Brama Brandenburska (niem. Brandenburger Tor) – zabytkowa budowla w Berlinie, zaprojektowana przez niemieckiego architekta Carla Gottharda Langhansa. Budowano ją w latach 1788–1791. Jest jednym z charakterystycznych punktów miasta. Budowana po wojnie siedmioletniej, w czasach umacniania się Królestwa Prus. W 1793 roku została wzbogacona kwadrygą, którą powoziła naga wówczas Wiktoria, bogini zwycięstwa uwieńczona dębowymi liśćmi. Pomalowana na biało budowla została wtedy nazwana Bramą Pokoju. Brama Brandenburska jako symbol Pokoju i Wolności od 3 października 1990, w rocznicę zjednoczenia Niemiec, jest znowu w swej oryginalnej formie. Remont tej historycznej budowli trwał dwa lata. Zabytek znajduje się na niemieckich rewersach monet 10, 20 i 50 eurocentów jako symbol zjednoczenia państwa niemieckiego.