Zdobycie Konstantynopola (1204)

Synagoga Ahrida w Stambule – jedna z najstarszych synagog znajdujących się w Stambule, w dzielnicy Balat. Synagoga została zbudowana w XV wieku przez Żydów przybyłych wówczas do Konstantynopolu z Ochrydy w Macedonii. Synagoga, będąca jedną z dwóch antycznych synagog Złotego Rogu, została gruntownie odnowiona w 1992 roku przez Quincentennial Foundation. Wiązało się to z 500 rocznicą przybycia sefardyjskich Żydów do Imperium Osmańskiego. Synagoga jest jedną z nielicznych w Stambule, w której modlił się kabalista Sabbataj Cwi, założyciel ruchu zwanego sabbataizmem.

Balat - historyczna dzielnica żydowska po europejskiej stronie Stambułu, w dystrykcie Fatih, na zachodnim brzegu Złotego Rogu. Dzielnica Balat była w przeszłości zamieszkana głównie przez Żydów Sefardyjskich. Po powstaniu Izraela w 1947 roku, większość z nich wyemigrowała. W latach 70. dzielnicę zasiedlili Kurdowie, pochodzący ze wschodniej i południowo-wschodniej Anatolii, i którzy dziś stanowią większość populacji. W dzielnicy znajdują się dwie z najstarszych synagog Stambułu, Synagoga Ahrida oraz Synagoga Yanbol. Inną dzielnicą w przeszłości związaną z osadnictwem żydowskim jest Kuzguncuk, po azjatyckiej stronie miasta.

Pałac Porfirogenetów (gre: τὰ βασίλεια τοῦ Πορφυρογεννήτου, tur. Tekfur Sarayı – pałac suwerena) – ruiny XIII w. pałacu bizantyjskiego w Stambule w Turcji. Pałac ten jest pozostałością Pałacu Blacherny, zbudowanego między XI w. a XIV w. w pobliżu murów miejskich, w dzielnicy Blacherny, w pobliżu kościoła Chora, na jednym z siedmiu wzgórz miasta. Budynek stanowi połączenie różnych technik murarskich i materiałów. Początki budowli sięgają panowania cesarza Anastazjusza I. Znacznie rozbudowali go jednak cesarze Aleksy I i Manuel I z dynastii Komnenów. To właśnie za panowania tej dynastii przeniesiono tu siedzibę władców z położonego na przeciwległym krańcu Konstantynopola Wielkiego Pałacu. Zrujnowany za panowania łacinników ponownie stał się rezydencją cesarską za panowania Paleologów. Od tego czasu pełnił tę funkcję aż do zdobycia Konstantynopola przez Turków. W epoce Bizancjum był znany pod nazwą "Pałac Porfirogenetów", w czasach imperium osmańskiego jako "Pałac Tekfur", służył wówczas jako magazyn, stajnie, fabryka szkła, ceramiki. Pałac ma prostokątny kształt, ściany zewnętrzne, łuki i obramowania okien są zdobione kamieniem i cegłami. W latach 1955–1970 pozostałości pałacu zostały odrestaurowane.

Fanarion, Fener, lub Fanar (gr.: Φανάρι [fa'nari] – źródło światła) – dzielnica dawnego Konstantynopola (obecnie Stambułu) położona nad zatoką Złotego Rogu. Pierwotnie zamieszkiwała tu arystokracja bizantyjska, a po upadku miasta w 1453 roku jej potomkowie. Nazywani Fanariotami, często wstępowali na służbę osmańską, pełniąc istotne funkcje w dyplomacji lub zarządzając krajami lennymi Wysokiej Porty (Mołdawia, Wołoszczyzna). Po upadku Konstantynopola w dzielnicy tej zamieszkała większość greckich mieszkańców miasta. Swoją siedzibę znalazł tu także Ekumeniczny Patriarcha Konstantynopola. Z tego względu słowo Fanar jest często używane jako synonim Ekumenicznego Patriarchatu podobnie jak Watykan w odniesieniu do papiestwa.

Egzarchat Bułgarski (bułg. Българска екзархия) − autokefaliczny Kościół prawosławny funkcjonujący na ziemiach bułgarskich pod panowaniem tureckim, a następnie w niepodległej Bułgarii, w latach 1870–1953. Po podbiciu Bułgarii przez Turcję Bułgarski Kościół Prawosławny został zlikwidowany, a jego struktury podporządkowane Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu. Oznaczało to oddanie katedr położonych na ziemiach bułgarskich w ręce biskupów greckich, prowadzących politykę hellenizacji podległych im struktur. Sprzeciw niższego duchowieństwa prawosławnego (narodowości bułgarskiej) przeciw tej sytuacji miał wpływ na rozwój bułgarskiego ruchu narodowego, który z kolei w I poł. XIX w. zaczął się domagać przywrócenia Kościołowi prawosławnemu w Bułgarii jego dawnej niezależności. Między duchowieństwem bułgarskim i greckim doszło do otwartego konfliktu, przywódcy bułgarscy i greccy hierarchowie nie doszli do porozumienia. Ostatecznie w 1870 sułtan Abdülaziz zezwolił Bułgarom na utworzenie własnej struktury kościelnej. Egzarchat nie został uznany przez Patriarchat Konstantynopolitański za strukturę kanoniczną, tym bardziej, że w 1872 egzarcha Antym zamiast przewidywanej wcześniej autonomii ogłosił autokefalię kierowanej przez siebie administratury. W tym samym roku prawosławne patriarchaty starożytne ogłosiły Egzarchat Bułgarski instytucją heretycką. Inne autokefaliczne Kościoły prawosławne nie potępiły go w analogiczny sposób. Egzarchat Bułgarski funkcjonował także po odzyskaniu niepodległości przez Bułgarię, przy czym jego siedzibą do 1913 pozostawał Konstantynopol. W 1953 został przekształcony w Patriarchat Bułgarii, wtedy też Patriarchat Konstantynopolitański uznał legalność jego funkcjonowania.

Cerkiew św. Szczepana (tr Sveti Stefan Kilisesi, bg Църква Свети Стефан) – prawosławna cerkiew w Stambule, zwana również Kościołem Bułgarskim. Znajduje się nad Złotym Rogiem w dzielnicy Balat. Należy do Bułgarskiej Cerkwi Prawosławnej. Na początku w tym miejscu znajdował się niewielka drewniana cerkiew. Po jej pożarze bułgarscy chrześcijanie uzyskali 25 czerwca 1890 zgodę sułtana na zbudowanie nowej świątyni. Z inicjatywy egzarchy bułgarskiego Józefa 27 kwietnia 1892 położono kamień węgielny pod budowę nowej świątyni. Wybrany armeński architekt Hovsep Aznavor ze względu na słabe podłoże zdecydował się na lekką konstrukcję stalowo-żeliwną po odrzuceniu konstrukcji żelbetowej. Po ogłoszeniu międzynarodowego przetargu, poszczególne elementy, o wadze 500 ton zostały dostarczone w latach 1893 do 1896 przez firmę Rudolph Philipp Waagner z Wiednia. Wysłano je barkami przez Dunaj i Morze Czarne. Po półtorarocznej budowie świątynia została poświęcona 8 września 1898. Pierwszy ikonostas wykonany dla cerkwi utrzymany był w stylu wyraźnie nawiązującym do sztuki zachodnioeuropejskiej. Egzarchat Bułgarski nie przyjął go jednak i zamówił nową konstrukcję w moskiewskiej pracowni Nikołaja Achapkina. Ikony napisał Lebiediew, również artysta moskiewski, podczas gdy sześć dzwonów dla cerkwi powstało w Jarosławiu.

Kościół Teotokos Pammakaristos – dwunastowieczny kościół bizantyjski, zamieniony później w meczet – (Fethiye Camii), obecnie w połowie muzeum. Znajduje się w Stambule w Turcji. Jest najlepszym przykładem stylu architektury konstantynopolitańskiej Paleologów i posiada największą kolekcję mozaik po Hagia Sophia i kościele św. Zbawiciela na Chorze. W latach 1461–1586 był siedzibą Ekumenicznego Patriarchy Konstantynopola, którego siedzibę przeniesiono tutaj z Kościoła Świętych Apostołów. Kościół został zbudowany w XII w. przez Jana Komnena i jego żonę Annę Doukaina. W XIV w. dołączono do niego kaplicę grobową. Kościół w 1591 został zmieniony na meczet zwany Meczetem Podboju (na pamiątkę podboju Gruzji i Azerbejdżanu). Gdy w 1955 roku odkryto freski i mozaiki, meczet zmieniono na muzeum, w 1960 ponownie otwarto meczet, a muzeum do dnia dzisiejszego znajduje się południowej kaplicy. Mury kościoła zbudowano z kamienia i cegły. Kościół ma kwadratową podstawę, kopuła jest otoczona falującym dachem. Mozaiki są charakterystyczne dla renesansu bizantyjskiego. Na kopule znajduje się mozaika Chrystusa Pantokratora w otoczeniu proroków: Mojżesza, Jeremiasza, Zachariasza, Micheasza, Joela, Obadiasza, Habakuka, Jonasza, Malachiasza, Ezechiela, Izajasza. Po prawej stronie kopuły zachowała się nietknięta mozaika przedstawiająca chrzest Chrystusa. W apsydzie przedstawiono Chrystusa Hyperagathosa wraz z Marią i Janem Chrzcicielem.

Chora (tur. Kariye Camii, gr. ἡ Ἐκκλησία του Ἅγιου Σωτῆρος ἐν τῃ Χώρᾳ) – meczet w Stambule w Turcji, a w przeszłości kolejno świątynia chrześcijańska, meczet i muzeum. Usytuowany w dystrykcie Edirnekapı. Znajdował się on poza murami miejskimi, stąd jego nazwa: „Kościół za murami” lub „Kościół na wsi”, czyli właśnie Chora.

Metropolia Wysp Książęcych (gr. Ἱερὰ Μητρόπολις Πριγκηποννήσων) – metropolia Patriarchatu Konstantynopolitańskiego; jedna z pięciu działających na terytorium Turcji. Jej obecnym ordynariuszem jest metropolita Wysp Ksiażęcych Dymitr (Kommatas), zaś funkcje katedry pełni katedra św. Dymitra na Büyükadzie. Metropolia została erygowana w 1923. Wydzielono ją z metropolii Chalcedonu. Jurysdykcja administratury obejmuje obszar czterech spośród zamieszkanych Wysp Książęcych (Kınalıady, Burgazady, Heybeliady, Büyükady). Pozostałe zamieszkane Wyspy Książęce nadal znajdują się w jurysdykcji metropolii Chalcedonu. W Metropolii Wysp Książęcych czynne są następujące świątynie: Katedra św. Dymitra na Büyükadzie Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej na Büyükadzie Cerkiew św. Teodora na Büyükadzie Kaplica Świętych Konstantyna i Heleny na Büyükadzie Kaplica św. Fotyni na Büyükadzie Cerkiew św. Eliasza na Büyükadzie (cmentarna) Cerkiew św. Mikołaja na Heybeliadzie Cerkiew św. Barbary na Heybeliadzie Kaplica św. Paraskiewy na Heybeliadzie Cerkiew św. Jana Chrzciciela na Burgazadzie Kaplica św. Fotyni na Burgazadzie Cerkiew św. Eliasza na Burgazadzie (cmentarna) Cerkiew Narodzenia Matki Bożej na Kınalıadzie. Metropolita Wysp Książęcych, rezydujący na Büyükadzie, nosi tytuł egzarchy Propontydy. Administratura prowadzi cztery parafie i jedną szkołę, obsługiwane przez dwóch kapłanów. Natomiast wszystkie sześć znajdujących się na wyspach monasterów to placówki stauropigialne, niepodlegające jurysdykcji metropolii.

Ekumeniczny Patriarchat Konstantynopolitański (gr. Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον Κωνσταντινουπόλεως, Oikoumenikòn Patriarcheîon Konstantinoupóleos, tur. Rum Ortodoks Patrikhanesi, İstanbul Ekümenik Patrikhanesi) – starożytny Kościół, którego początki sięgają czasów apostolskich.

Katedra św. Jerzego (gr.: Καθεδρικός ναός του Αγίου Γεωργίου, Kathedrikós Naós tou Agíou Geōrgíou, tur.: Aya Yorgi Kilisesi) – katedralna świątynia Patriarchatu Konstantynopolitańskiego w Stambule (dawnym Konstantynopolu), mieści się w dzielnicy Fanarion. Historia świątyni pod wezwaniem świętego Jerzego sięga czasów bizantyjskich, jednak obecna świątynia pochodzi w dużej mierze z XIX wieku. W 1941 została zniszczona przez pożar. W 1991 została odbudowana. 29 listopada 2006 świątynię odwiedził papież Benedykt XVI i uczestniczył w liturgii celebrowanej przez patriarchę Bartłomieja I. Jego następca Franciszek wziął udział w nabożeństwie ekumenicznym z patriarchą Bartłomiejem I podczas swojej podróży apostolskiej do Turcji.

Upadek Konstantynopola (gr. Άλωση της Κωνσταντινούπολης, trb. Alose tes Konstantinupoles) – we wtorek 29 maja 1453 roku wojska Imperium Osmańskiego zajęły Konstantynopol. Zdobycie miasta oraz śmierć ostatniego cesarza bizantyjskiego Konstantyna XI pociągnęły za sobą ostateczny upadek Cesarstwa wschodniorzymskiego. Zwycięstwo to dało Turkom panowanie nad wschodnim basenem Morza Śródziemnego i otworzyło drogę do podboju Europy powstrzymanego dopiero przez Jana III Sobieskiego pod Wiedniem w roku 1683. Zdobyte miasto stało się stolicą Imperium Osmańskiego i pozostało nią do powstania republiki w 1923. Turcy zaczęli też stosować w odniesieniu do miasta nazwę İstanbul (pl. Stambuł), która od 18 marca 1930 stała się jedyną oficjalną jego nazwą.