Baszta Szlachecka na Wawelu

Baszta Kobieca, zw. także Panieńską – baszta wzgórza wawelskiego, z XIV w. Została zburzona przez Austriaków w 1851 w związku z budową murów obronnych wokół wawelskiego wzgórza. Wzgórze zostało jednym z elementów Twierdzy Kraków. Część górną zrekonstruowano w 1958 r. Obok niej znajduje się baszta Szlachecka. Przyległa brama utworzona została w XVIII w. dla karet.

Baszta Tęczyńska – baszta na Wawelu, pochodziła z XIV w. Została zburzona przez Austriaków, była już mocno zniszczona, w 1851 r. w związku z budową murów obronnych wokół wawelskiego wzgórza. Wzgórze zostało jednym z elementów Twierdzy Kraków. Część górną zrekonstruowano w 1958 roku. Nazwa pochodzi od przyległego dawniej domu Tęczyńskich. Obok niej znajduje się baszta Szlachecka.

Brama Bernardyńska – jedna z bram wjazdowych na wzgórzu wawelskim, położona w południowej części wzgórza, w pobliżu baszty Sandomierskiej. Zbudowana wg projektu architekta Adolfa Szyszko-Bohusza w okresie okupacji hitlerowskiej na miejscu bramy z mostem zwodzonym – jednej z 4 bram fortecznych wzniesionych w latach 1849–1854 przez Austriaków w trakcie przekształcania Wawelu w cytadelę twierdzy Kraków. Projektowanie bramy rozpoczął Adolf Szyszko-Bohusz w kwietniu 1941 roku, jednak po odrzuceniu pierwszego projektu, powstał w okresie od sierpnia do września 1942 drugi projekt. W czerwcu 1941 roku odbył się przetarg, który wygrała firma Hochtief. Firma ta po wyburzeniu bramy austriackiej zrealizowała prace budowlane do 13 marca 1943 roku. Prace kamieniarskie takie jak detale z ciosów wapiennych wykonała krakowska firma H. Gryzmołowicza. Na bramie miał być zamontowany orzeł, ale zamiaru tego nie zrealizowano. Korpus bramy był gotowy z końcem grudnia 1942, a następnie otwór przejazdu zamknięto broną przesuwaną przy pomocy mechanizmu sporządzonego wg projektu fabryki Zieleniewskich w Krakowie.

Dom Stanisława Borka – budynek Wzgórza Wawelskiego zbudowany po 1551 r. dla (jak sugeruje nazwa) kanonika Stanisława Borka – dyplomaty, sekretarza Zygmunta I Starego. Później budynek przekazano wikariuszom katedralnym. Z widoku autorstwa Jana Nepomucena Głowackiego wynika, że budynek posiadał trzy nadziemne kondygnacje i renesansową attykę. Dość zrujnowany, został zburzony około 1848 roku w celu stworzenia m.in. placu dla ćwiczeń wojsk austriackich. Po budynku pozostało przyziemie, wchodzące w skład rezerwatu archeologicznego Wawel Zaginiony.

Kościół św. Michała – gotycki kościół, wznoszący się od średniowiecza na wzgórzu wawelskim w Krakowie, zburzony w latach 1803–1804.

Kościół św. Jerzego – gotycki kościół wznoszący się od średniowiecza na wzgórzu wawelskim w Krakowie, zburzony w latach 1803–1804.

Budynek dawnego szpitala Armii Austro-Węgier – budowla znajdująca się w Krakowie na wzgórzu wawelskim. Od roku 1846, po wcieleniu Rzeczypospolitej Krakowskiej do Austrii, na Wawelu stacjonowało wojsko austriackie. Zamek zamieniono w koszary artylerzystów. Po rozpoczęciu fortyfikowania Krakowa (od 1850 roku) armia austriacka podjęła prace mające przekształcić wzgórze w cytadelę. Budynek wzniesiono według projektu architekta Feliksa Księżarskiego w latach 1853-1856 z przeznaczeniem na szpital wojskowy. W początkach XX wieku, po wybudowaniu ze składek polskiego społeczeństwa Galicji i Lodomeri oraz innych zaborów, nowych koszar artylerzystów i szpitala armia austriacka opuściła wzgórze i budynek przeszedł w ręce cywilne. Po II wojnie światowej do 1991 znajdowały się w nim reprezentacyjne apartamenty Urzędu Rady Ministrów. Później obiekt przeznaczono na reprezentacyjne apartamenty Kancelarii Prezydenta RP. Obecnie mieści się w nim Centrum Wystawowo-Konferencyjne Zamku Królewskiego na Wawelu oraz mieszkania pracowników wawelskich.

Baszta Sandomierska – jedna z trzech istniejących baszt na wzgórzu wawelskim, położona na jego południowo-zachodnim skraju. Wraz z Basztą Lubranką (Senatorską) tworzy unikatowy zespół tzw. baszt ogniowych z połowy XV wieku.

Wawel – wzgórze na Pomoście Krakowskim, w Krakowie w dzielnicy I Stare Miasto, na lewym brzegu Wisły. Do roku 1954 Wzgórze stanowiło odrębną dzielnicę miasta, była to dzielnica II Zamek. Wawel ma charakter zrębu tektonicznego, który powstał w miocenie i zbudowany jest z liczących 161–155 mln lat górnojurajskich wapieni wieku oksfordzkiego. Wzgórze wznosi się na wysokość ok. 228 m n.p.m. Na wzgórzu znajdują się dwa zabytkowe zespoły budowlane: Zamek Królewski na Wawelu bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława W 1978 Wawel wraz ze Starym Miastem, Kazimierzem i Stradomiem został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, w 1994 razem ze Starym Miastem, Stradomiem, Kazimierzem, Podgórzem, Nowym Światem i Piaskiem został uznany za pomnik historii. Częścią tego kompleksu są także fortyfikacje Wawelu. Odnalezione zostały relikty innych budowli, pochodzących z różnych epok.

Ulica Droga do Zamku – ulica w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto, na Starym Mieście, biegnie od ul. św. Idziego południowym stokiem wzgórza wawelskiego do Bramy Bernardyńskiej a dalej od bramy na dziedziniec zewnętrzny Wawelu prowadzi wewnętrzna ulica. Od roku 1846, po wcieleniu Rzeczypospolitej Krakowskiej do Austrii, na Wawelu stacjonowali austriaccy żołnierze. Zamek zamieniono w koszary artylerzystów. W tym czasie wjazd na wzgórze był tylko jeden, od ul. Kanoniczej. Po rozpoczęciu fortyfikowania Krakowa (od 1850 roku) armia austriacka podjęła prace mające przekształcić wzgórze w cytadelę. Austriaccy inżynierowie wojskowi zaplanowali nowy wjazd. Wzdłuż południowego, stromego stoku wzgórza, które było częścią Plant i rosły na nim drzewa brzoskwiniowe i były winnice, splantowano teren i zbudowano stosunkowo łagodny dojazd dla artylerii, dowozu amunicji i zaopatrzenia dla wojska oraz do budowanego w tym czasie szpitala wojskowego. Wjazdu do cytadeli strzegła brama i most zwodzony znajdujące się w miejscu dzisiejszej Bramy Bernardyńskiej. Od drogi prowadziła przecznica do kolejnej zbudowanej przez Austriaków, pod Basztą Senatorską, bramy. Droga prowadziła od placu Bernardyńskiego (zakończenie ul. Grodzkiej) czego pamiątką jest obecnie niewielki, ślepy fragment ulicy u podnóża wawelskiego wzgórza. Podczas II wojny światowej Niemcy uporządkowali otoczenie Wawelu burząc kilka stojących wokół niego kamienic m.in. zburzyli kamienicę zwaną „Dębno” stojącą na miejscu dzisiejszej ulicy św. Idziego i zbudowali nowy dojazd. Zbudowali także, w 1943 roku, na miejscu wyburzonej austriackiej bramy wjazdowej, bramę zwaną obecnie Bramą Bernardyńską a zaprojektowaną przez Adolfa Szyszko-Bohusza. Droga otrzymała dzisiejszy kształt. Ulica jest jedyną drogą dojazdową na wzgórze dostępną dla pojazdów, jest też jednym z dwóch wejść dla turystów. W pobliżu skrzyżowania z ul. św. Idziego znajduje się replika posągu Światowida ze Zbrucza.

Kuchnie Królewskie – pierwotnie jednopiętrowy ceglany budynek na planie kwadratu zbudowany do 1518 roku pomiędzy Wieżą Lubranką a Rotundą św. Feliksa i Adaukta na wzgórzu wawelskim w Krakowie. Obecnie określa się tak zespół budynków połączonych ze sobą w 1806 roku i kilkukrotnie potem przekształcanych. Kuchnie znajdowały się na zachód od Wieży Lubranki przy Zamku Królewskim.

Kościół B – średniowieczny kościół prawdopodobnie z XI wieku, którego relikty odnaleziono na Wzgórzu Wawelskim w Krakowie. Resztki fundamentów przedromańskiej świątyni odkryto w 1966 r. przy dziedzińcu zewnętrznym Wawelu, pod zabudowaniami dzisiejszego budynku nr 5 (południowy ryzalit dawnych kuchni). Była to rotunda z dwiema naprzeciwległymi apsydami (podczas późniejszych badań stwierdzono, że kościół nie miał kształtu tetrakonchosu, co pierwotnie wskazywali jego odkrywcy). Rekonstrukcja wyglądu budowli była bardzo utrudniona z uwagi na brak widocznego układu w odnalezionych reliktach oraz fakt odnalezienia trzech rodzajów murów, które mają odpowiadać trzem fazom budowy. Szczątkowe relikty początkowo skłoniły odkrywców do błędnego uznania, że mają do czynienia z pierwotnym założeniem czteroabsydowym, które później przebudowano do formy dwuabsydowej z dwoma aneksami, jednak ta propozycja nie utrzymała się w świetle badań prowadzonych na początku lat 90. XX wieku. Według ostatniej rekonstrukcji średnica nawy wynosi ok. 3,4 m, a promień absyd ok. 2 m. Relikty murów zostały odsłonięte zarówno w partiach fundamentowych, jak i części nadziemnej do wysokości nawet 0,7 m. Mury składają się z piaskowca łamanego w podłużne płytki, ułożonego w technice opus emplectum. Lico murów wykazuje wątek warstwowy. We wnętrzu domniemanej absydy zachodniej odkryto fragmenty interpretowane jako pozostałości przyściennego filaru i kolumny pod emporę oraz grobowiec kryjący szkielet kobiety. Komora grobowa zrobiona była z ciosów i nakryta płytą kamienną z wyrytym ornamentem z tzw. krzyżem procesyjnym. Na podstawie ornamentu pochówek datowano na koniec XI lub XII wiek. Nieznana jest też funkcja oraz wezwanie kościoła (stąd umowne określenie "kościół B"), który został zniszczony prawdopodobnie w XIII w.