Województwo krakowskie (II Rzeczpospolita)

Województwo krakowskie (łac. Palatinatus Cracoviensis) – jednostka terytorialna Królestwa Polskiego, istniejąca od XIV wieku do 1795 roku, część prowincji małopolskiej. Pod koniec XVI wieku obejmowała powierzchnię 20 043 km², posiadając 8 powiatów. Siedzibą wojewody był Kraków, a sejmiki ziemskie odbywały się w Proszowicach. Herbem województwa był orzeł biały na czerwonym polu ze złotą przepaską na skrzydłach. W Nowym Mieście Korczynie w województwie sandomierskim odbywały się sejmiki generalne prowincji małopolskiej. W XVII wieku w województwie krakowskim szlachta stanowiła 1,7% mieszkańców.

Kraków, Stołeczne Królewskie Miasto Kraków – miasto na prawach powiatu położone w południowej Polsce nad Wisłą, drugie co do liczby mieszkańców. Formalna stolica Polski do 1795 r. i miasto koronacyjne oraz nekropolia królów Polski. Od 1000 r. nieprzerwanie stolica diecezji krakowskiej (jednej z pięciu w ówczesnej Polsce), a od 1925 r. archidiecezji i metropolii. Lokowany przed 1228 r., ponownie w 1257 r.. Od odzyskania niepodległości w 1918 r. miasto wojewódzkie (od 1999 r. siedziba władz województwa małopolskiego), jest także centralnym ośrodkiem metropolitalnym aglomeracji krakowskiej i Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego. Kraków jest stolicą historycznej Małopolski. Leży na obszarze Bramy Krakowskiej, Niecki Nidziańskiej i Pogórza Zachodniobeskidzkiego. W Krakowie mieszczą się główne siedziby m.in.: Polskiej Akademii Umiejętności, Narodowego Centrum Nauki, Instytutu Nafty i Gazu – Państwowego Instytutu Badawczego, Instytutu Zootechniki – Państwowego Instytutu Badawczego, Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, struktury dowodzącej Wojskami Specjalnymi, Centrum Operacji Lądowych – Dowództwa Komponentu Lądowego, Polskiego Związku Narciarskiego, Operacyjno-Strategicznego Dowództwa Unii Europejskiej, Centrum Eksperckiego Kontrwywiadu NATO, Narodowego Centrum Radioterapii Hadronowej, Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej i Instytutu Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna. W mieście od 1364 r. działa najstarsza polska uczelnia – Uniwersytet Jagielloński oraz działają placówki kulturalne o znaczeniu i statusie narodowym m.in.: Zamek Królewski na Wawelu, Narodowy Stary Teatr, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Muzeum Narodowe, Panteon Narodowy, Krypta Zasłużonych na Skałce, Krypta Wieszczów Narodowych na Wawelu, Archiwum Narodowe, Biblioteka Jagiellońska, Instytut Książki, Instytut Literatury, Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Rugby, Europa Nostra. Miasto na prawach powiatu pełni funkcję centrum administracyjnego, kulturalnego, edukacyjnego, naukowego, gospodarczego, usługowego i turystycznego. Kraków jest drugim co do wielkości, po Warszawie, rynkiem nowoczesnej powierzchni biurowej (ponad milion metrów kwadratowych powierzchni biurowej), a także jednym z kluczowych węzłów kolejowych w Polsce.

Powódź w Europie w 1813 – powódź, która przeszła przez Węgry, Polskę, Niemcy i Czechy w dniach 27–30 sierpnia 1813. Przyczyniła się do załamania kampanii napoleońskiej na Śląsku.

Wyzwolenie Krakowa – bitwa stoczona 18–19 stycznia 1945 roku w rejonie Krakowa pomiędzy nacierającymi w ramach operacji wiślańsko-odrzańskiej radzieckimi oddziałami 1 Frontu Ukraińskiego a broniącymi miasta oddziałami niemieckimi.

Cyrkuł krakowski (niem. Krakauer Kreis) – jednostka administracyjna Cesarstwa Austrii z siedzibą w Krakowie, istniejąca w dwóch odsłonach: 1796–1809 (1796–1803 w Nowej Galicji, 1803–1809 w Królestwie Galicji i Lodomerii), 1846–1850 i 1854–1865 (w Królestwie Galicji i Lodomerii). Powstał zasadniczo na ziemiach zagarniętych przez Austrię wskutek III rozbioru Polski. Jednak jego prawobrzeżna część w rejonie Podgórza należała do Austrii już od I rozbioru w 1772 roku (vide cyrkuł wielicki i cyrkuł myślenicki). Także lewobrzeżny Kazimierz należał przez cztery lata (1772–1776) do Austrii, gdzie był nawet siedzibą cyrkułu wielickiego; został jednak ma mocy porozumienia z 9 lutego 1776 roku, zwrócony Polsce.

Wyzwolenie Krakowa – bezkrwawe przejęcie kontroli nad Krakowem przez polskich żołnierzy armii austro-węgierskiej, z zamiarem przekazania miasta administracji odradzającego się państwa polskiego, do którego doszło w dniach 30–31 października 1918 roku. Kraków był jednym z pierwszych miast na ziemiach polskich wyzwolonych spod władzy zaborczej w trakcie procesu odzyskiwania przez Polskę niepodległości.

Druga bitwa o Kraków – błędne określenie na potyczki mające miejsce na południowo-wschodnim przedpolu Twierdzy Kraków w początkach grudnia 1914 roku. Narracja o drugiej bitwie była oparta wyłącznie na źródłach cywilnych takich jak mające wydźwięk propagandowy artykuły prasowe wydawane w czasie pierwszej wojny światowej oraz wspomnienia osób cywilnych. W przeciwieństwie do walk mających miejsce pod Krakowem w drugiej połowie listopada 1914 roku, te kwalifikowane jako "Druga bitwa o Kraków" nie były wydzielane w literaturze zagranicznej. Legenda "Drugiej bitwy o Kraków" jak i jej kulminacyjnego punktu czyli bitwy na wzgórzu Kaim była następnie powielana przez współczesne artykuły prasowe. W ostatnich latach zaczęły pojawiać się publikacje oparte na archiwalnych materiałach wojskowych, negujące to, że na wzgórzu Kaim odbyła się bitwa, oraz to, że sama "Druga bitwa o Kraków" miała miejsce.

Akcja Komitet Ukraiński – akcja przeprowadzona przez Armię Krajową 31 marca 1944, wymierzona w członków kolaborującego z Niemcami tzw. „Komitetu Ukraińskiego”.

Powiat krakowski – powiat w Polsce, w województwie małopolskim. Siedzibą powiatu jest Kraków, a najludniejszym miastem Skawina. W skład powiatu wchodzą: gminy miejsko-wiejskie: Krzeszowice, Skała, Skawina, Słomniki, Świątniki Górne z miastami: Krzeszowice, Skała, Skawina, Słomniki, Świątniki Górne gminy wiejskie: Czernichów, Igołomia-Wawrzeńczyce, Iwanowice, Jerzmanowice-Przeginia, Kocmyrzów-Luborzyca, Liszki, Michałowice, Mogilany, Sułoszowa, Wielka Wieś, Zabierzów, Zielonki Jest najludniejszym powiatem województwa małopolskiego. Zamieszkuje go 301 357 osób (31 grudnia 2023). Skawina jest najludniejszym niepowiatowym miastem województwa z 24 tys. mieszkańców, a Zielonki najludniejszą wsią województwa z 8 tys. mieszkańców. Gmina Igołomia-Wawrzeńczyce jest eksklawą powiatu. Powiat został utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej.

Bitwa pod Krakowem – bitwa na froncie wschodnim I wojny światowej stoczona pomiędzy wojskami austro-węgierskimi a rosyjskimi w dniach 16–28 listopada 1914, zakończona taktycznym sukcesem tych drugich.

Grono Konserwatorów Galicji Zachodniej – instytucja ochrony zabytków, która zajmowała się ochroną, konserwacją i restauracją zabytków w Galicji Zachodniej. Istniała w latach 1889–1923 z siedzibą w Krakowie.

Pomnik Adama Mickiewicza (przez krakowian zwany potocznie „Adasiem”) – pomnik znajdujący się w Krakowie po wschodniej stronie Rynku Głównego, pomiędzy Sukiennicami a wylotem ulicy Siennej.