Olkusz

Olkusz – gmina miejsko-wiejska w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie katowickim. Siedzibą gminy jest Olkusz. Według danych z 31 grudnia 2018 roku na terenie gminy zameldowanych było na pobyt stały 49 026 osób.

„Krwawa środa” w Olkuszu – zwyczajowa nazwa akcji pacyfikacyjnej, którą okupanci niemieccy przeprowadzili w Olkuszu 31 lipca 1940 roku. Masowe represje były odwetem za śmierć niemieckiego policjanta, który zginął z rąk pospolitego bandyty. 16 lipca 1940 roku na olkuskich Parczach rozstrzelano 20 zakładników. Dwa tygodnie później niemiecka ekspedycja karna spędziła wszystkich mężczyzn z Olkusza na rynek i miejskie place, gdzie przez kilka godzin poddawano ich brutalnym torturom i szykanom.

Rynek w Olkuszu – rynek miejski znajdujący się na Olkuskim Starym Mieście. Wytyczony został w 1299 roku, przy lokacji miasta. Wybiega z niego 6 ulic (Sławkowska, Floriańska, Augustiańska, Krakowska, Żuradzka i Basztowa). Ma kształt kwadratu, wydłużonego na wschód po cofnięciu kamienic w XIX wieku (obecnie tę część zajmuje parking samochodowy).

Zbór Kościoła Zielonoświątkowego „Arka” w Olkuszu – zbór Kościoła Zielonoświątkowego w RP znajdujący się w Olkuszu. Jego siedziba mieści się przy ul. Sławkowskiej 2.

Muzeum Regionalne PTTK im. Antoniego Minkiewicza w Olkuszu – muzeum położone w Olkuszu. Placówka mieści się w budynku zabytkowej kamienicy z XVI wieku, zwanej „Batorówką” i jest prowadzona przez Oddział PTTK im. Aleksandra Janowskiego w Olkuszu. Patronem muzeum od 1989 roku jest Antoni Minkiewicz – inżynier górnictwa i jeden z jego twórców. Muzeum powstało w 1911 roku, dzięki staraniom grupy działaczy Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Działało do wybuchu II wojny światowej z przerwą w latach 1914-1916. W 1916 roku zbiory muzeum zostały przeniesione do budynku Powiatowego Komitetu Ratunkowego, zaś od 1938 roku jego siedzibą był gmach byłej żeńskiej Szkoły Powszechnej. Podczas okupacji hitlerowskiej zbiory przetrwały, oddane na przechowanie zaufanym osobom. Reaktywacja placówki miała miejsce w 1958 roku. Pierwszą powojenną siedzibą muzeum był lokal przy ul. Sławkowskiej (obecnie - restauracja „Gwarek”). Następnie zbiory przeniesiono na ul. Floriańską. Ciasnota przydzielonych pomieszczeń zadecydowała, iż zapadła decyzja o nowej lokalizacji. W 1965 roku rozpoczęto remont zabytkowej kamienicy przy Rynku 20, w której - według legendy - miał gościć król Stefan Batory. W 1968 roku muzeum zostało otwarte, a w 1972 roku gmach przeszedł na własność PTTK. Aktualnie na zbiory muzeum składają się ekspozycje, podzielone na działy: górniczy, ukazujący historię górnictwa na tych terenach; historii Olkusza i regionu; etnograficzny (w tym zbiory ludowej sztuki sakralnej); sztuki (malarstwo, rzeźba). Muzeum posiada tzw. ilkusiana - liczący 1150 woluminów księgozbiór dotyczący terenów dawnego powiatu olkuskiego. Placówka jest czynna przez cały rok, od wtorku do soboty w godzinach od 10.00 do 14.00.

Muzeum Afrykanistyczne w Olkuszu – muzeum położone w centrum Olkusza przy ul. Szpitalnej. Znajduje się w nim kolekcja sztuki i malarstwa Czarnej Afryki im. Anny i Leona Kubarskich.

Bazylika kolegiacka św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu – kościół halowy w Olkuszu, wybudowany w pierwszej połowie XIV wieku w stylu gotyckim.

Muzeum Twórczości Władysława Wołkowskiego w Olkuszu – muzeum z siedzibą w Olkuszu. Placówka jest miejską jednostką organizacyjną, działającą w ramach Miejskiego Ośrodka Kultury – Dział Muzealno – Regionalny. Jego siedzibą są pomieszczenia XIX-wiecznego Dworku Machnickich. Zbiory placówki są poświęcone życiu i twórczości Władysława Wołkowskiego (1902-1986) – artysty plastyka, specjalizującego się w wyrobach z wikliny. Muzeum powstało jeszcze za życia artysty – jego otwarcie miało miejsce w 1970 roku, a ekspozycja została zorganizowana według autorskiego pomysłu plastyka. W zbiorach muzeum znajdują się przedmioty wykonane z wikliny, trzciny, drewna i sznurka: meble, patery, makaty, portrety i pejzaże, wizerunki bóstw słowiańskich oraz postaci z podań ludowych. Ponadto zobaczyć można kompozycje poświęcone wydarzeniom z historii Polski: bitwie pod Grunwaldem, wiktorii wiedeńskiej oraz powstaniu warszawskiemu. Kolekcji dopełniają szkice, rysunki i zapiski artysty.

Parafia św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu – rzymskokatolicka parafia, położona w dekanacie olkuskim, diecezji sosnowieckiej, metropolii częstochowskiej w Polsce, erygowana w 1184 roku. W latach pięćdziesiątych XX w. w kościele parafialnym służył jako ministrant Tadeusz Rydzyk.

Piaski – część miasta Olkusza (SIMC 0941949), w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim. Do 1973 część wsi Pomorzany. Leży w centralnej części miasta, przylegają od północy do centrum Olkusza poprzez ul. Centralną. Posiadają dobrze rozbudowaną siatkę ulic, wśród której główną ulicą jest ul. Niepodległości. Piaski stanowiły do 1954 część gromady Pomorzany w gminie Rabsztyn w powiecie olkuskim, początkowo w województwie kieleckim, a od 18 sierpnia 1945 w województwie krakowskim. Po wojnie nadal w gromadzie Pomorzany, jednej z 14 gromad gminy Rabsztyn. W związku z reformą znoszącą gminy jesienią 1954 roku, Piaski weszły w skład gromady Pomorzany, a po jej zniesieniu 1 stycznia 1969 – do gromady Bolesław. 1 stycznia 1973, w związku z kolejną reformą znoszącą gromady, Piaski włączono do Olkusza.

Stary cmentarz żydowski w Olkuszu – kirkut znajdujący się w Olkuszu. Cmentarz został założony po 1584. Znajduje się przy ul. Kolorowej. Ma powierzchnię 0,5 ha. Podczas II wojny światowej uległ dewastacji – macewy wykorzystano do prac budowlanych na terenie miasta. Proces dewastacji był kontynuowany w okresie PRL wskutek czego na początku lat 90. XX wieku stwierdzono istnienie jedynie siedmiu nagrobków. W 2006 na kirkucie umieszczono około trzydziestu odzyskanych nagrobków. W 2008 przez cmentarz poprowadzono nową drogę. W kwietniu 2013 pracownicy olkuskich wodociągów w czasie prac budowlanych zdewastowali cmentarz. Sprawa trafiła do prokuratury.

Powiat olkuski – powiat w Polsce w województwie małopolskim, utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Olkusz. Powiat położony w północno-zachodniej jego części, w obrębie trzech makroregionów geograficznych: Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Miechowskiej. W skład powiatu wchodzą: gminy miejskie: Bukowno gminy miejsko-wiejskie: Olkusz, Wolbrom gminy wiejskie: Bolesław, Klucze, Trzyciąż miasta: Bukowno, Olkusz, Wolbrom Według danych z 31 grudnia 2019 roku powiat zamieszkiwało 111 217 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 110 900 osób.