Abdi İpekçi Arena

Złota Brama (gr. Chrysē Pylē, łac. Porta Aurea, tur. Altınkapı lub Yaldızlıkapı) – główna brama Konstantynopola, używana także do odbywania triumfów przez zwycięskich cesarzy i wodzów bizantyjskich. Bramy używano do odbywania triumfów aż do epoki Komnenów. W późniejszym okresie jedyną tego typu okazją było wkroczenie do miasta cesarza Michała VIII Paleologa 15 sierpnia 1261, tuż po odbiciu Konstantynopola z rąk łacinników. Początkowo w miejscu Złotej Bramy stał łuk triumfalny wybudowany około roku 388 za panowania cesarza Teodozjusza I. Upamiętniał on jego zwycięstwo nad Magnusem Maksymusem. W tym okresie stał on samotnie, daleko od murów Konstantynopola, wznosząc się nad drogą Via Egnatia. Łuk był wykonany w sposób bardzo wyszukany, zbudowano go z dużych, kwadratowych bloków wypolerowanego marmuru bez użycia zaprawy. Na całość składały się trzy łuki ozdobione ogromną liczbą rzeźb w tym wykonaną z brązu, ciągniętą przez słonie kwadrygą. Wrota były początkowo pokryte złotem, skąd pochodzi nazwa bramy, jednakże w roku 965 cesarz Nicefor II Fokas umieścił w ich miejscu zdobyte brązowe wrota z miasta Mopsuestia. Kiedy łuk triumfalny został włączony do murów Teodozjusza, dobudowana została zewnętrzna brama, która w następnych stuleciach została obłożona dwoma rzędami marmurowych płaskorzeźb. Zgodnie z opisem angielskiego podróżnika z XVIII wieku, płaskorzeźby te przedstawiały sceny mitologiczne. Od tego czasu płaskorzeźby zaginęły. Inne źródła podają, iż zewnętrzna brama była zwieńczona, statuą bogini Wiktorii, trzymającej w rękach koronę. Po upadku miasta w 1453 za kompleksem bramnym wybudowano fortecę Yedikule. Ponieważ główna brama była zwykle zamknięta, codzienny ruch odbywał się przez tzw. małą złotą bramę (gr.Mikra Chrysē Pylē), tur. Yedikule Kapısı. Na złotej bramie wzorowali się władcy Rusi Kijowskiej, którzy wybudowali monumentalne bramy o tej samej nazwie w Kijowie (patrz Złota Brama w Kijowie) oraz we Włodzimierzu.

Yedikule (Zamek Siedmiu Wież, gre.: καστέλλιον) – zamek w Stambule w Turcji. Stanowi część murów miejskich dawnego Konstantynopola. Jeszcze przed wzniesieniem murów miejskich cesarz Teodozjusz I wzniósł w miejscu dzisiejszej twierdzy łuk triumfalny. Został on w latach 413–439 włączony do budowanych murów miejskich i stał się miejscem świętowania zwycięstw. Wieża przy bramie została obłożona marmurem, ozdobiono ją posągami z brązu i złota, a wrota złotem i odtąd nazywano ją „Złotą Bramą”. Była ona przeznaczona wyłącznie dla cesarza. U schyłku Bizancjum brama została zamurowana, by ułatwić obronę miasta. Pierwsza forteca za „Złotą Bramą” została wybudowana za panowania Jana I Tzimiskesa. Zwano go Pentapyrgion, ponieważ posiadał pięć wież. W trakcie czwartej wyprawy krzyżowej fort uległ zniszczeniu. Jan VI Kantakuzen w 1350 odbudował go. Fort zdobiło pięć wież, co wraz z dwiema wieżami „Złotej Bramy” dawało siedem, stąd nazywano go Heptapyrgion (Siedem Wież). W 1391 Jan V Paleolog został zmuszony przez sułtana Bajazyda I do zburzenia fortecy w zamian za nieoślepienie syna Jana V – Manuela. W 1434 za panowania Jana VIII Paleologa próbowano odbudować twierdzę, zostało to udaremnione przez sułtana Murada II. Po zdobyciu Konstantynopola sułtan Mehmed II Zdobywca odbudował twierdzę wraz z siedmioma wieżami: cztery wieże po wewnętrznej stronie murów oraz trzy po zewnętrznej. Twierdza zwana była odtąd Yedikule Hisar (Forteca Siedmiu Wież). Za panowania Mehmeda II forteca pełniła funkcję skarbca i najbardziej wysuniętej strażnicy miasta. Za panowania Murada III skarbiec został przeniesiony do pałacu, a zamek do 1831 była więzieniem dla mężów stanu i posłów. Po przegranej w 1620 roku wojsk Rzeczypospolitej w bitwie pod Cecorą w twierdzy przez trzy lata więziono Stanisława Koniecpolskiego, wówczas hetmana polnego koronnego. Wykupiło go dopiero w 1623 wielkie polskie poselstwo na czele z Krzysztofem Zbaraskim. W Yedikule w dniu 27 czerwca 1622 roku na polecenie sułtana zamordowano słynnego polskiego dowódcę Samuela Koreckiego herbu Pogoń.

Zeytinburnu Stadyumu – stadion piłkarski w Stambule, w Turcji. Został otwarty w 1986 roku. Może pomieścić 12 700 widzów. Swoje spotkania rozgrywają na nim piłkarze klubu Zeytinburnuspor.

Studion − klasztor w Konstantynopolu założony w 463 przez konsula Flawiusza Studiusa pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela na zachodnich obrzeżach miasta. Mnichów w nim mieszkających nazywano od jego imienia studytami.

Oblężenie Konstantynopola (860) – pierwszy atak Rusów na Bizancjum, a zarazem w ogóle pierwsza znana wyprawa wojenna Rusów, która miała miejsce w roku 860. W kronice Nestora zapisany pod rokiem 6374 (według kalendarza bizantyjskiego, co dawałoby rok 866), jako wyprawa Askolda i Dira.

Upadek Konstantynopola (gr. Άλωση της Κωνσταντινούπολης, trb. Alose tes Konstantinupoles) – we wtorek 29 maja 1453 roku wojska Imperium Osmańskiego zajęły Konstantynopol. Zdobycie miasta oraz śmierć ostatniego cesarza bizantyjskiego Konstantyna XI pociągnęły za sobą ostateczny upadek Cesarstwa wschodniorzymskiego. Zwycięstwo to dało Turkom panowanie nad wschodnim basenem Morza Śródziemnego i otworzyło drogę do podboju Europy powstrzymanego dopiero przez Jana III Sobieskiego pod Wiedniem w roku 1683. Zdobyte miasto stało się stolicą Imperium Osmańskiego i pozostało nią do powstania republiki w 1923. Turcy zaczęli też stosować w odniesieniu do miasta nazwę İstanbul (pl. Stambuł), która od 18 marca 1930 stała się jedyną oficjalną jego nazwą.

Meczet Fatih – meczet położony w dzielnicy Fatih, na jednym z siedmiu wzgórz Stambułu w Turcji. Jest pierwszym dużym, sułtańskim meczetem zbudowanym po zdobyciu miasta przez Turków. W epoce Bizancjum w tym miejscu znajdował się wzniesiony przez Konstantyna I Kościół Świętych Apostołów, zwany również Kościołem Havariyun lub Aya Apostoli. Przy budowie meczetu wykorzystano budulec z tego kościoła, kamienne kolumny i fundamenty. Meczet został zbudowany na rozkaz sułtana Mehmeda II, prawdopodobnie przez architekta greckiego pochodzenia: Atik Sinana w latach 1463–1471. Inne źródła wymieniają wśród budowniczych Greka Christodulosa. Do czasu wybudowania Meczetu Sulejmana był to największy meczet w mieście. W 1509 sułtan Bajazyd II zrekonstruował meczet po trzęsieniu ziemi. W 1766 meczet został zniszczony podczas trzęsienia ziemi, zburzony i odbudowany w 1771 przez sułtana Mustafę III, który zatrudnił przy tym przedsięwzięciu znanego budowniczego tamtych czasów: Mehmeta Tahira Agę. Kopuła meczetu miała wysokość 50 m i średnicę 26 metrów. Minarety miały pojedyncze krużganki i kryte były ołowiem. Wokół meczetu wybudowano dodatkowo, podobnie jak w wielu meczetach tego okresu medresy, biblioteki, szkoły uczące filozofii, historii, geografii, gramatyki, algebry, prawa koranicznego, kuchnie dla ubogich, karawanseraje, zajazd dla derwiszy w podróży, szpital zatrudniający lekarzy, chirurga, farmaceutę, oraz kilka hamamów. Kompleks Fatih jest uważany za pierwszy uniwersytet zbudowany przez sułtanów w Stambule. Odbudowany w 1771 roku meczet jest większy od poprzednika, posiada kopułę, którą dźwigają łuki i cztery filary. Z czterech stron kopuły znajdują się półkopuły, na rogach dodano małe kopuły. Nowe minarety są wyższe i mają dwa krużganki. Dziedziniec otacza 18 granitowych kolumn wspierających 22 kopuły. Minbar wykonano z różnokolorowego marmuru. Przy meczecie znajdują się grobowce Mehmeta II i jego żony. Meczet Fatih, oprócz swej funkcji religijnej, pełnił również rolę w rewoltach i powstaniach ubiegłych wieków.

Kościół Świętych Apostołów (gr. Άγιοι Απόστολοι Agioi Apostoloi) – chrześcijańska bazylika wybudowana w Konstantynopolu w roku 550, za panowania cesarza Justyniana I Wielkiego. Kościół ten w Cesarstwie Bizantyjskim ustępował rangą jedynie kościołowi Mądrości Bożej. Po upadku Konstantynopola w 1453 pełnił przez kilka lat funkcję katedry patriarszej. W 1461 został zburzony przez Turków.

Chora (tur. Kariye Camii, gr. ἡ Ἐκκλησία του Ἅγιου Σωτῆρος ἐν τῃ Χώρᾳ) – meczet w Stambule w Turcji, a w przeszłości kolejno świątynia chrześcijańska, meczet i muzeum. Usytuowany w dystrykcie Edirnekapı. Znajdował się on poza murami miejskimi, stąd jego nazwa: „Kościół za murami” lub „Kościół na wsi”, czyli właśnie Chora.

Meczet Şehzade, Meczet Książęcy (tur. Şehzade Camii) – meczet z połowy XVI wieku w Stambule w Turcji, zaprojektowany przez Sinana, przy którym pochowano m.in. księcia Mehmeda i Rüstema Paszę.

Kościół Teotokos Pammakaristos – dwunastowieczny kościół bizantyjski, zamieniony później w meczet – (Fethiye Camii), obecnie w połowie muzeum. Znajduje się w Stambule w Turcji. Jest najlepszym przykładem stylu architektury konstantynopolitańskiej Paleologów i posiada największą kolekcję mozaik po Hagia Sophia i kościele św. Zbawiciela na Chorze. W latach 1461–1586 był siedzibą Ekumenicznego Patriarchy Konstantynopola, którego siedzibę przeniesiono tutaj z Kościoła Świętych Apostołów. Kościół został zbudowany w XII w. przez Jana Komnena i jego żonę Annę Doukaina. W XIV w. dołączono do niego kaplicę grobową. Kościół w 1591 został zmieniony na meczet zwany Meczetem Podboju (na pamiątkę podboju Gruzji i Azerbejdżanu). Gdy w 1955 roku odkryto freski i mozaiki, meczet zmieniono na muzeum, w 1960 ponownie otwarto meczet, a muzeum do dnia dzisiejszego znajduje się południowej kaplicy. Mury kościoła zbudowano z kamienia i cegły. Kościół ma kwadratową podstawę, kopuła jest otoczona falującym dachem. Mozaiki są charakterystyczne dla renesansu bizantyjskiego. Na kopule znajduje się mozaika Chrystusa Pantokratora w otoczeniu proroków: Mojżesza, Jeremiasza, Zachariasza, Micheasza, Joela, Obadiasza, Habakuka, Jonasza, Malachiasza, Ezechiela, Izajasza. Po prawej stronie kopuły zachowała się nietknięta mozaika przedstawiająca chrzest Chrystusa. W apsydzie przedstawiono Chrystusa Hyperagathosa wraz z Marią i Janem Chrzcicielem.

Pałac Porfirogenetów (gre: τὰ βασίλεια τοῦ Πορφυρογεννήτου, tur. Tekfur Sarayı – pałac suwerena) – ruiny XIII w. pałacu bizantyjskiego w Stambule w Turcji. Pałac ten jest pozostałością Pałacu Blacherny, zbudowanego między XI w. a XIV w. w pobliżu murów miejskich, w dzielnicy Blacherny, w pobliżu kościoła Chora, na jednym z siedmiu wzgórz miasta. Budynek stanowi połączenie różnych technik murarskich i materiałów. Początki budowli sięgają panowania cesarza Anastazjusza I. Znacznie rozbudowali go jednak cesarze Aleksy I i Manuel I z dynastii Komnenów. To właśnie za panowania tej dynastii przeniesiono tu siedzibę władców z położonego na przeciwległym krańcu Konstantynopola Wielkiego Pałacu. Zrujnowany za panowania łacinników ponownie stał się rezydencją cesarską za panowania Paleologów. Od tego czasu pełnił tę funkcję aż do zdobycia Konstantynopola przez Turków. W epoce Bizancjum był znany pod nazwą "Pałac Porfirogenetów", w czasach imperium osmańskiego jako "Pałac Tekfur", służył wówczas jako magazyn, stajnie, fabryka szkła, ceramiki. Pałac ma prostokątny kształt, ściany zewnętrzne, łuki i obramowania okien są zdobione kamieniem i cegłami. W latach 1955–1970 pozostałości pałacu zostały odrestaurowane.